Historia więziennictwa w Polsce… na Zamku Piastowskim

14 lutego na Zamku Piastowskim w Raciborzu odbędą się okręgowe obchody Święta Służby Więziennej. Będzie im towarzyszyć otwarcie pierwszej w Polsce ogólnodostępnej izby tradycji więziennictwa, gromadzącej unikalne pamiątki i zabytki. Udało się nawet odtworzyć celę.

– Pomysł zrodził się wiosną zeszłego roku. Na zamku funkcjonowało dawniej więzienie o czym świadczą zachowane źródła. Zapytaliśmy więc Zakład Karny w Raciborzu, czy jest zainteresowany zagospodarowaniem dwóch wolnych pomieszczeń na pierwszej kondygnacji, przypominających wyglądem cele, na potrzeby swojej izby pamięci. Więzienie przy ul. Eichendorffa to przecież unikalny obiekt w Polsce z XIX-wieczną genezą, dawne centralne więzienie w Polsce, więc warto w ogólnodostępnym miejscu opowiedzieć o jego historii – mówi Grażyna Wójcik, dyrektor Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim. Szybko przyszła odpowiedź. Zainteresowanie tematem wyraził Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Katowicach. – Tak, ku naszemu zdumieniu i wielkiemu zadowoleniu, zrodziła się koncepcja urządzenia izby tradycji całego śląskiego więziennictwa – dodaje dyrektor Wójcik. Inspektorat w Katowicach jest największy w Polsce. W jego skład wchodzi aż szesnaście jednostek.

Na Zamku Piastowskim w Raciborzu Izba śląskiego więziennictwa będzie sąsiadować z izbą śląskiej policji.

Kilka miesięcy trwała kwerenda w śląskich zakładach karnych, aresztach śledczych oraz w prywatnych zbiorach funkcjonariuszy. Zebrano imponującą kolekcję pamiątek i zabytkowych przedmiotów. Na Zamku Piastowskim pokazanych zostanie ponad setka. Nadzór merytoryczny nad organizacją ekspozycji objął Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w Katowicach płk. Mirosław Gawron.

– W Polsce mamy dwie wystawy poświęcone więziennictwu – w Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu oraz w Areszcie Śledczym w Warszawie Mokotów. Nie są jednak ogólnodostępne. Raciborska izba będzie pierwszą w Polsce, w której z historią naszej służby będzie się mógł zapoznać każdy turysta. Tematycznie ekspozycję podzielono na trzy bloki. Odtworzono celę więzienną, pokazano tradycje polskiej Służby Więziennej od czasów II Rzeczpospolitej do współczesności, wreszcie zaprezentowano zbiory poświęcone życiu funkcjonariuszy – mówi mjr Justyna Bednarek, rzecznik prasowy Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Katowicach.

Oprócz odtworzonej celi na wystawie można obejrzeć również odznaki, medale, ordery a także ziemia z Katynia, gdzie zginęło wielu oficerów Straży Więziennej II Rzeczpospolitej.

Co ciekawego będzie jeszcze można obejrzeć w Raciborzu? Są m.in.: drzwi do celi z 1896 r., wykonane na zamówienie austriackiego ministerstwa więziennictwa dla zakładu karnego w Cieszynie; przedwojenny zamek i krata z zakładu karnego w Raciborzu; jeden z niewielu zachowany w Polsce pojemnik na nieczystości, tzw. bomba, wykorzystywana w więzieniach, w których nie było kanalizacji; stare więzienne łóżko, szafka i oryginalna grzałka wykonana przez więźniów (tzw. buzała); oryginalne mundury Służby Więziennej z lat 50. XX wieku; kolekcja niepublikowanych, oryginalnych zdjęć; rogatywka Wojska Polskiego z 1945 r. wykorzystywana wówczas w umundurowaniu strażników więziennych; odznaka przedwojennej Straży Więziennej z 1928 r., emitowana z okazji 10-lecia jej funkcjonowania. Są też odznaki, medale, ordery a także ziemia z Katynia, gdzie zginęło wielu oficerów Straży Więziennej II Rzeczpospolitej. Są tablice poglądowe, przygotowane prezentacje multimedialne i film oraz dawne i współczesne elementy wyposażenia i środki przymusu stosowane przez funkcjonariuszy SW.

– To w pełni profesjonalna, merytorycznie dopracowana wystawa. Cieszy nas to bardzo, bo dzięki temu łączymy działalność edukacyjną z dodatkową atrakcją, z której będą mogli korzystać turyści. W zeszłym roku, przypomnę, mieliśmy aż 30 tys. zwiedzających. Dodam, że zamek posiada również izbę tradycji śląskiej policji – kończy dyrektor Grażyna Wójcik.

Rocznik raciborski informuje w lapidarnej wzmiance, iż "roku pańskiego 1475, wkrótce po rozstaniu się monarchów przybył do Raciborza król Węgier. Tam na zamku pozostał kilka dni i wrzucił do więzienia księcia gliwickiego".

Opis zamku z datowanego na 1595 r. urbarzu raciborskiego: Otoczony jest [zamek] niskim murem, który jednak od strony Odry znikł. Przy wejściu jest budynek bramny i drewniana izdebka, a obok stare wejście do zamku. Zaraz opodal stoi kościół z ubieralnią [zakrystią], która grozi jednak zawaleniem, pod nią izby i strych. Pod kościołem jest sklepione pomieszczenie i więzienie…

Program Święta Służby Więziennej, Zamek Piastowski w Raciborzu, 14 lutego, godz. 11.00

11.00 – 11.30 rozpoczęcie uroczystości, przywitanie gości przed Dyrektora Okręgowego SW w Katowicach, wprowadzenie do uroczystości
11.30 – 12.10 wręczenie odznaczeń resortowych i awansów służbowych
12.10 – 12.30 przemówienia okolicznościowe
12.30 – 12.45 występ Zespołu Pieśni i Tańca Pilsko
12.45 – wystąpienie dyrektora Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim
12.55 – otwarcie Izby Tradycji Śląskiej Służby Więziennej na Zamku Piastowskim w Raciborzu