Dzieci i młodzież, uczestnicy prowadzonych przeze mnie zajęć, na informację, że można się uzależnić od gier komputerowych czy Internetu reagują niedowierzaniem, czasem śmiechem. Ich zdaniem, i nie tylko ich, uzależniamy się od „jakiejś” substancji – narkotyku, alkoholu, nikotyny. Zobacz Część 1, Część 2.
Część 3. Uzależnienie od komputera i Internetu – choroba XXI wieku??
Kiedy słyszymy słowo „uzależnienie”, kojarzymy je z narkomanem żebrzącym na dworcu, alkoholikiem idącym chwiejnym krokiem ulicą, palaczem wypalającym kilkadziesiąt papierosów dziennie. Natomiast pewnie nikt nie pomyśli o dziecku czy osobie dorosłej
z joystikiem czy myszką w ręce i oczami przylepionymi do ekranu, którzy grają lub serfują po Internecie bez przerwy, już kolejną godzinę.
Dzieci i młodzież, uczestnicy prowadzonych przeze mnie zajęć,
na informację, że można się uzależnić od gier komputerowych czy Internetu reagują niedowierzaniem, czasem śmiechem. Ich zdaniem, i nie tylko ich, uzależniamy się od „jakiejś” substancji – narkotyku, alkoholu, nikotyny. Tymczasem definicja „uzależnienia” mówi, że jest to „zachowanie powtarzające się mimo świadomości, że przekraczany jakoś granicę, ponosimy koszty, szkodzimy sobie i innym”. Można więc uzależnić się od robienia zakupów, chodzenia na dyskotekę czy od pracy itd. W tym kontekście stwierdzenie, że od komputera (ściślej od jego zawartości – głównie gier i zasobów internetowych) można się uzależnić nie wydaje się już takie absurdalne.
A. Co może uzależnić?
Pierwszym specjalistą, który 1995 roku dostrzegł zagrożenie uzależnieniem od Internetu, był nowojorski psychiatra Goldberg. Badania nad tym zjawiskiem kontynuowała Kimberly Young.
Kiedy mówi się o uzależnieniu od gier komputerowych porównuje się je do „elektronicznego LSD”. Osoby uzależnione od gier komputerowych nie potrafią normalnie egzystować – gra staje się czymś najważniejszym w życiu, natomiast w kontaktach z rodzicami i rówieśnikami pojawiają się trudności. Nawet naturalne potrzeby fizjologiczne, jak spanie, jedzenie, wydalanie, stają się uciążliwymi, choć koniecznymi przerwami podczas gry. Część dzieci przyzwyczaja się do tego sposobu spędzania czasu i niczym innym się nie interesuje.
W Internecie natomiast najbardziej wciągają środowiska, które angażują nas emocjonalnie. Są to środowiska gier internetowych czy społeczności internetowych, np. takich jak tworzące się wokół blogów czy grup dyskusyjnych. Wciąga nas spotkanie z drugim człowiekiem i emocje tym wywołane, a więc rozmowy na czacie, wymiana korespondencji. Ale też uzależnić może przeglądanie stron internetowych – poszukiwanie informacji ogólnie lub tych związanych z określoną tematyką.
B. Mechanizm uzależniania
Każda nowa rzecz, a więc i komputer, nowa gra, nowy program czy swobodny dostęp do Internetu, fascynuje nas, powoduje,
że więcej czasu spędzamy przed monitorem, ale z czasem, kiedy okres zauroczenia minie ilość czasu powinna się zmniejszyć.
Początkowo rodzice wyrażają swój zachwyt i dumę z faktu,
że dziecko tak sprawnie potrafi się posługiwać komputerem. Pozwalają mu na „swobodny rozwój zainteresowań”. Potem zaczynają się niepokoić, że coraz trudniej oderwać je od komputera i coraz więcej czasu poświęca ono na gry komputerowe, spędza przed monitorem wiele godzin w dzień,
a nawet w nocy, równocześnie zaniedbując swoje obowiązki, opuszcza się w nauce szkolnej i w opinii innych staje się zupełnie innym człowiekiem niż dotychczas.
Zasadniczą istotą uzależnienia od komputera nie jest sam komputer, tylko utrata kontroli w sięganiu po określone formy korzystania z niego. Człowiek uzależnia się nie od maszyny, lecz od swoich psychicznych, emocjonalnych stanów, jakie powstają w nim na skutek własnej działalności realizowanej dzięki komputerowi i przez komputer. I tak np. miłośnik gier komputerowych może uzależnić się od stanu skoncentrowanego silnego pobudzenia grą, emocjonalnego „haju” i poczucia satysfakcji z wygranej. Zazwyczaj gry są tak konstruowane, aby ciągle coś się w nich działo: trzeba ukończyć kolejną misję, przejść do następnego levelu, zniszczyć następną bazę obcych itd. Sprawiają, że czujemy się jakbyśmy szli ciągle naprzód, po drodze doświadczając wzlotów i upadków, po porażce próbujemy jeszcze raz i jeszcze raz i adrenalina rośnie, i tak mijają godziny. Mamy wtedy do czynienia z zatarciem się granicy pomiędzy rzeczywistością „prawdziwą” a tą, którą nazywa się niekiedy wirtualną, fikcyjną.
Mark Gryffiths dzieli uzależnienie komputerowe na:
pierwotne – osoba gra dla emocji, efektu pobudzenia, samosprawdzenia, aby uzyskać gratyfikacje społeczne (osoba gra dla efektu pobudzenia);
wtórne – tutaj gra jest formą ucieczki, przed pierwotnymi problemami sytuacja w rodzinie, szkole, konfliktami
z rodzicami, z rówieśnikami, itp. (osoba gra dla efektu wyciszenia).
Trudno jest ostatecznie określić przyczyny uzależnienia od Internetu. Psychiatrzy wymieniają kilka powodów: brak poczucia własnej wartości, nieumiejętność nawiązywania kontaktów, potrzeba oderwania się od rzeczywistości.
– Uzależnienie od Internetu to nowa pułapka, w którą wpadamy, gdy zaczynamy wierzyć, że coś lub ktoś poza nami samymi wypełni pustkę i lęk, które są w nas (…) Kiedy komputer staje się sposobem na dalsze stresy, frustracje, kiedy zastępuje nam przyjaciół i rodzinę lub uciekamy od problemów i chcemy zapomnieć o kłopotach, to w takim kontekście każda czynność związana z komputerem czy Internetem może stać się nałogowa” – analizuje w eseju „Uzależnienie od Internetu”
psycholog M. Wragacka.
C. Symptomy uzależnienia
Jeśli dziecko spędza czas przy komputerze kosztem snu, nauki, obowiązków domowych, kontaktów z rówieśnikami, innych zainteresowań to wymaga głębszej analizy. Jeśli próbujemy ograniczyć dziecku czas przed komputerem, a spotykamy się
z oporem dziecka, agresją, to są to sygnały, że dzieje się coś niedobrego. Z badań przeprowadzonych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne wynika, że około 6% osób korzystających z Internetu jest od niego uzależnionych a ok. 30% traktuje go jako sposób na ucieczkę od rzeczywistości. Okazało się też, że 25% internautów uzależniło się w ciągu pierwszych
6 miesięcy od rozpoczęcia wędrówek po sieci, 58% – w ciągu
6-12 miesięcy, a 17% – po ponad roku. Wg wyników z badań przeprowadzanych przeze mnie w powiecie raciborskim w każdej klasie są 3 – 4 osoby poważnie zagrożone uzależnieniem lub uzależnione (spełniają większość kryteriów podanych poniżej).
Specjaliści od uzależnienia wskazują na następujące objawy uzależnienia od komputera i Internetu:
1.próby kontroli //i/lub ograniczania czasu spędzonego przed komputerem/w Internecie napotykają na opór użytkownika
i są nieskuteczne,
2.użytkownik kłamie na temat czasu spędzonego przed komputerem/w Internecie
3.pojawiają się problemy w innych dziedzinach życia (w rodzinie, pracy, szkole, życiu towarzyskim) związane z używaniem komputera/Internetu
4.dana osoba angażuje się przy użyciu komputera/Internetu
w aktywności, których nie pochwalałaby rodzina lub bliscy
5.pojawia się potrzeba wydłużania czasu spędzonego przed komputerem/ w Internecie by osiągnąć pożądany poziom satysfakcji
6.komputer/Internet są sposobem ucieczki od rzeczywistości;
7.występowanie huśtawki uczuć – stany euforyczne oraz poczucia winy w wyniku ilości czasu spędzonego przed komputerem/
w Internecie
8.doświadczanie przez użytkownika niepokoju, bezsenności, rozdrażnienia, zmian nastroju, lub depresji gdy niemożliwe jest użycie komputera/Internetu zgodnie z wcześniejszym planem lub gdy używanie komputera/Internetu zostanie przerwane
9.wewnętrzny przymus kupowania nowych programów, akcesoriów, dodatków komputerowych i występowanie problemów finansowych spowodowanych tymi zakupami.
Praktycznie nieuchwytny jest stan przejściowy, gdy osoba nie jest jeszcze uzależniona, ale jest już na prostej, szybkiej drodze do rozwinięcia się poważnego problemu. Gdy uświadamia ona sobie, że ma problem, lub gdy otoczenie to w końcu dostrzeże, może być już poważnie uzależniona.
Zależność od komputera może być niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do izolacji społecznej, skrajnego zaniedbania ważnych życiowych spraw, konfliktów rodzinnych i partnerskich, a przede wszystkim może doprowadzić samego uzależnionego do nasilonych w różnych stopniu negatywnych stanów i zaburzeń psychicznych.
Przykładowe zachowania osoby uzależnionej:
spędza w sieci dużo czasu i nie ma kontroli nad korzystaniem
z Internetu
nie lubi, kiedy zwraca się jej uwagę, że spędza za dużo czasu przed komputerem (reaguje złością, irytacją)
ukrywa ilość czasu spędzanego przy komputerze;
wielokrotnie sprawdza swoją skrzynkę e-mailową;
preferuje kontakty z osobami, które zna z Internetu;
nie przejawia zaangażowania w wykonywanie obowiązków domowych i szkolnych;
ma problemy ze skupieniem uwagi;
występują u niej niekontrolowane wybuchy irytacji, agresji;
ma problemy zdrowotne – bóle głowy, oczu, nadmierna potliwości,drżenia rąk,
Bardzo poważne skutki może wywołać nadużywanie komputera przez dzieci. „Kiedy rozwijający się układ nerwowy i kształtująca się psychika dziecka są systematycznie atakowane strumieniem wielobarwnego światła z ekranu komputera, towarzyszącymi dźwiękami, a do tego dochodzi huśtawka emocji wynikająca
z przeżyć wywołanych wydarzeniami w wirtualnym świecie, mogą pojawić się zaburzenia emocjonalne, problemy z koncentracją,
a także wyobcowanie z realnego świata i poważne zaburzenia więzi uczuciowej z najbliższymi” – pisze na stronie Siecioholizm.eu psychiatra
B. Woronowicz. Uzależnionym czas spędzony w sieci nigdy nie wydaje się stracony, nie potrafią oni dostrzec związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy nadużywaniem Internetu,
a problemami, które z czasem się wokół nich pojawiają (np.: problemy z nauką, utrata zainteresowań, kłopoty finansowe.
Szkody wywoływane przez uzależnienie:
postępująca izolacja – uzależniony od komputera nie szuka związków z innymi ludźmi – zastępuje mu je maszyna i końcu zaczyna mieć do niej stosunek emocjonalny.
rozładowywanie wszystkich napięć poprzez maszynę – uzależnieni znajdują poczucie bezpieczeństwa tylko przy komputerze.
Uzależnieni od komputera znajdują się pod presją psychiczną mechanizmów, które są analogiczne do mechanizmów występujących w chorobie alkoholowej czy narkomanii. Człowiek nadmiernie związany z mediami elektronicznymi emocjonalnie manipuluje środowiskiem i oszukuje sam siebie.
Jednocześnie pojawiają się nałogi towarzyszące – sięganie po środki pobudzające (po całej nocy przy komputerze) – narkotyki, środki pobudzające (napoje energetyzujace, leki).
Psycholodzy szacują, że netoholików w Polsce mamy przynajmniej kilkadziesiąt tysięcy. Problem polega na tym,
że infoholizm nadal nie zawsze postrzegany jest jako choroba. Młodzi ludzie prezentują myślenie typu ” Co ja złego robię, że 12 godzin siedzę przed monitorem?”. Dlatego trzeba w końcu zacząć poważnie traktować uzależnienie od Internetu. Siecioholizm
to choroba – groźna i szkodliwa społecznie.
D. Jak przeciwdziałać?
Selekcja połączona z krytycyzmem, a jednocześnie umiar,
to cechy próbujące określić właściwe korzystanie z możliwości komputera. Użytkowanie komputera przez dzieci i młodzież powinno motywować rodziców do działania, winni oni zainteresować się kształtowaniem osobowości młodego człowieka i wpływem tych mediów na niego.
Jak każde uzależnienie, również zależność od Internetu powinna być traktowana jako choroba. Trudno jednoznacznie określić, gdzie kończy się zainteresowanie informatyką, a zaczyna problem. Aby przekonać się o stopniu zależności naszego dziecka od komputera czy Internetu, warto pokusić się o eksperyment i spędzić co najmniej dzień lub dwa bez nich. Często dopiero, kiedy zabraknie używki, widać prawdziwe objawy choroby związanej z uzależnieniem…
Jednocześnie, aby zminimalizować groźbę uzależnienia należy:
1.dawać odpowiedni przykład – nie siedzieć godzinami przed telewizorem, rozmawiać ze sobą nawzajem, rozmawiać z dziećmi, spędzać wspólnie z nimi czas na pomocy w nauce, wspólnych zajęciach;
2.wprowadzić zasady dotyczące korzystania z komputera
i Internetu i konsekwentnie ich przestrzegać – np. nie korzystamy
z komputera dłużej niż 2 godziny dziennie, nie jemy przy włączonym telewizorze, wprowadzać przerwy w korzystaniu
z komputera;
3.stała pora pójścia dziecka do łóżka;
4.pokazywać różne sposoby wykorzystania komputera – komputer to nie kolejna zabawka, którą można bawić się godzinami, jeśli dzieci widzą rodzica, który korzysta z komputera do poszerzania swoich umiejętności i wiedzy, to też spostrzega go jako narządzie pracy, a nie tylko rozrywki;
5.znajomość treści gier, programów, które dziecko dostaje, rozsądni rodzice kupują swoim rodzicom wartościowe gry
i osobiście sprawdzają ich zawartość;
6.zwracać uwagę na to co dziecko przynosi do domu i skąd to ma (pirackie kopie), rozmawiać o tym co można ściągać z Internetu, wyrabiać odpowiednie nawyki w tym zakresie;
7.pamiętać o zasadach „najpierw obowiązki potem przyjemność”, i „co za dużo to niezdrowo”
8.obserwować dziecko, zwracać uwagę na zmiany w jego zachowaniu, stylu życia (zmniejszenie aktywności poza domem, zamknięte drzwi do pokoju, w którym jest komputer, obniżenie ocen.
Pamiętajmy o tym, że łatwiej wprowadzać reguły, kiedy dziecko jest małe niż wówczas, kiedy przez długi okres czasu nie było ograniczeń, a nagle zaczynamy je wprowadzać. Na pewno
w takiej sytuacji napotkamy na bunt i sprzeciw. Dlatego trzeba wprowadzanie zasad poprzedzić rozmową, ustalenia poczynić wspólnie, obie strony muszą iść na kompromis.
Komputer to narzędzie i to jak ono funkcjonuje, do czego jest wykorzystywane zależy od jego użytkownika. Ale sposobu właściwego użytkowania także trzeba się nauczyć. Nawet, jeśli rodzic nie czuje się kompetentnym nauczycielem w tej materii,
to ma jednak obowiązek określania granic. Musi mieć świadomość, że inni w uczeniu dziecka korzystania z komputera
i Internetu mogą go zastąpić tylko częściowo.
Jeśli po lekturze artykułu coś budzi Państwa niepokój
w zachowaniu dziecka i podejrzewacie Państwo, że może to mieć związek z komputerem czy Internetem skonsultujcie się
z pedagogiem szkolnym czy naszą poradnią.
Elżbieta Molęda – pedagog PPP w Raciborzu
Rynek pracy, edukacja, depopulacja
.jpg "Solidarność protestuje przeciwko zamknięciu elektrowni Rybnik i Łaziska")
