Sześć lat temu wprowadzana reforma oświaty zakładała, że celem edukacji jest wychowanie człowieka twórczego, wszechstronnego, zdolnego do szybkiego wyszukania informacji i ich wykorzystania. Dzisiaj zespoły przygotowujące reformę czują się zagrożone, chociaż są już pierwsze pozytywne efekty oddziaływań.
List otwarty do ministra edukacji i środowisk edukacyjnych
Treść listu otwartego przedstawicieli nauki i oświaty – wręczonego 21 czerwca Ministrowi Edukacji Narodowej i Sportu Mirosławowi Sawickiemu. List adresowany jest również do srodowisk edukacyjnych i dotyczy realizacji reformy edukacyjnej.
Warszawa, 15 czerwca 2005 r
Pan Mirosław Sawicki
Minister Edukacji Narodowej i Sportu
Szanowny Panie Ministrze!
Szanowni Państwo!
Mija sześć lat od wprowadzenia reformy oświatowej. Sześć lat temu, po raz pierwszy w długiej historii polskiej oświaty, powiedzieliśmy sobie, że celem edukacji jest wychowanie człowieka twórczego, wszechstronnego, a nade wszystko zdolnego do szybkiego wyszukania potrzebnych informacji i krytycznego wykorzystania ich w miarę pojawiania się takiej potrzeby.
Reforma nie była efektem olśnienia grupy swoich twórców, lecz jedynie logiczną odpowiedzią na niezwykle szybki rozwój nauki i technologii, oraz zmiany, które wywołuje on w oświacie, szczególnie w krajach wysokorozwiniętych.
Zgromadzone przez ludzkość zasoby informacji przekroczyły poziom pozwalający na przekazanie młodemu pokoleniu choćby tylko zarysu fundamentów poszczególnych dziedzin wiedzy. Coraz trudniej o porozumienie, co stanowi taki fundament – przynajmniej tak długo, jak długo mówimy o informacjach, a nie o umiejętnościach.
Reforma była też w jakimś stopniu, i jest nadal, dziełem niżej podpisanych. Z pełnym przekonaniem działamy na jej rzecz, pisząc lub recenzując podręczniki i programy nauczania, prowadząc codzienną działalność pedagogiczną.
Od sześciu lat obserwujemy, jak nauczyciele uczą się nowego sposobu myślenia, starając się dostrzec w uczniu człowieka, a nie biologiczny odpowiednik pamięci komputerowej. Nigdy dotąd zapotrzebowanie na doskonalenie zawodowe nie było w tej grupie zawodowej tak ogromne. Niezliczone godziny szkoleń przyczyniają się do zmiany sposobu myślenia.
Coraz więcej nauczycieli dostrzega swoją szansę w twórczym podejściu do uczenia – co dobrze rokuje na przyszłość. Z uwagą obserwujemy wysiłek Komisji Egzaminacyjnych, starających się nadać praktyczny wyraz duchowi reformy w kolejnych sprawdzianach po szkole podstawowej i gimnazjum.
Działania Komisji dobrze służą przekonaniu ogółu nauczycieli, że nie tylko wiedza, ale także umiejętności są pożądaną dzisiaj podstawą dobrego wykształcenia.
Nikt, kto zada sobie trud przeanalizowania treści corocznych sprawdzianów, nie będzie przekazywał uczniom wiedzy pamięciowej, bowiem jej zasób w żaden sposób nie przekłada się na poziom wyniku egzaminacyjnego.
Sześć lat, to zaledwie połowa cyklu kształcenia. Wystarczająco dużo, aby wyrobić sobie wstępną opinię o mocnych i słabych stronach reformy, zdecydowanie zbyt mało, by ferować krytyczne oceny i forsować zmiany. Tym bardziej, że porównanie wyników testu PISA dla piętnastolatków z lat: 2000 i 2003 wskazuje, że Polska odnotowała najwyższy wzrost ze wszystkich 40 badanych krajów świata!
To nie jest przypadek, ale pierwszy efekt nowych metod nauczania, nastawionych na umiejętności, a wprowadzonych właśnie przez reformę. Jesteśmy przekonani, że wszelkie próby modyfikowania założeń reformy, w tym zmienianie „Podstawy programowej”, są przedwczesne. Można powołać dowolną liczbę zespołów roboczych i każdy z nich przygotuje nowy projekt „Podstawy”, który wzbudzi równie gorące sprzeciwy, jak aktualny. To tylko sposób na trwonienie pieniędzy i ludzkiego entuzjazmu.
Podstawa programowa z roku 1999 po raz pierwszy przedstawiła nauczycielom wizję, kogo mają kształcić w procesie edukacji. Dobór treści kształcenia został po części przynajmniej podporządkowany oczekiwanym cechom absolwenta. Tę właśnie tendencję należy podtrzymać i rozwinąć. Jak najbardziej potrzebne i realne wydaje się nam stopniowe, w perspektywie następnych sześciu lat, dzielących nas od końca pełnego cyklu zreformowanej edukacji, poszukiwanie odpowiedzi na najważniejsze dzisiaj pytanie: jaki powinien być absolwent szkoły podstawowej, gimnazjum, liceum – biorąc pod uwagę uwarunkowania rozwojowe, charakter szkoły, potrzeby społeczeństwa?
Myślenie o edukacji przyszłych pokoleń powinno koncentrować się wokół dwóch kluczowych problemów:
• W jakie umiejętności i w jaką wiedzę chcemy wyposażyć człowieka XXI wieku?
• Jak przygotować młodego człowieka do kierowania własnym rozwojem, aby w dorosłym życiu był otwarty na wszelkie zmiany i odkrycia naukowo-techniczne?
Nie widzimy potrzeby, ani możliwości tworzenia katalogu informacji, które dziecko powinno znać. Widzimy konieczność tworzenia katalogu fundamentalnych, interdyscyplinarnych umiejętności, pozwalających na pełne korzystanie z dorobku kulturowego ludzkości, takich jak, na przykład: posługiwanie się językiem ojczystym w komunikacji międzyludzkiej, dokonywanie operacji logicznych, abstrakcyjne myślenie, wyszukiwanie i katalogowanie informacji oraz krytyczne do nich podejście, przeprowadzanie prawidłowej analizy lub syntezy zdobytych informacji i korzystanie z nich w życiu codziennym.
W sposób oczywisty zmieni się przy tym rola nauczyciela, który przestanie być podstawowym źródłem informacji, a stanie się doradcą i koordynatorem działań ucznia.
Jeśli uda nam się porozumieć i jasno odpowiedzieć na postawione tutaj pytania, to hasła podstawy programowej same ułożą się w logiczną i konsekwentną całość, umożliwiającą realizację tak zarysowanego celu edukacji. Jesteśmy przekonani, że objętość tego dokumentu ulegnie wówczas znacznemu zmniejszeniu, bez straty dla wartości merytorycznej.
W świetle przytoczonych powyżej argumentów apelujemy o poważne zastanowienie się, w jakie umiejętności i w jaką wiedzę chcemy wyposażyć uczniów na poszczególnych poziomach kształcenia. Postulujemy przeprowadzenie prac studyjnych i szerokiej dyskusji społecznej na ten temat, a dopiero później korektę „Podstawy programowej”.
Nie psujmy tego, co zostało wypracowane wspólnym wysiłkiem i dobrze wpisuje się w nowoczesne tendencje oświatowe!
Pamiętajmy o tym, że reforma programowa nie jest aktem, lecz długotrwałym procesem i wymaga długofalowego, konsekwentnego planowania i systematycznej realizacji, a co za tym idzie i czasu!
Nie można oczekiwać końcowych efektów wprowadzania reformy, skoro w pełni „zreformowani” uczniowie we wrześniu 2005 roku rozpoczną dopiero naukę w GIMNAZJUM.
Pokażmy, że jesteśmy w stanie podjęte dzieło doprowadzić do końca.
Łączymy wyrazy szacunku,
dr Anna Kalinowska,
ekolog, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym
dr Wawrzyniec Kofta,
biolog, dyrektor gimnazjum, autor programów nauczania i podręczników szkolnych
Piotr Krzesicki,
historyk, nauczyciel, autor programów nauczania i podręczników szkolnych
prof. Włodzimierz Lengauer,
historyk, autor publikacji naukowych i podręcznika licealnego, rzeczoznawca MENiS
Piotr Piskorski,
matematyk, nauczyciel, autor programów nauczania i podręczników szkolnych
Jarosław Pytlak,
biolog, pedagog, dyrektor szkoły podstawowej, autor programów nauczania i podręczników szkolnych
dr Krystyna Starczewska,
polonistka, przewodnicząca Krajowego Forum Oświaty Niepublicznej, dyrektor Zespołu Szkół „Bednarska”
dr Barbara Stejgwiłło Laudańska,
ekolog, rzeczoznawca MENiS ds. podręczników
Joanna Stocka,
biolog, nauczyciel dyplomowany z III stopniem specjalizacji zawodowej, edukator
dr Ewa Sulejczak,
geograf, nauczyciel, autor i współautor programów nauczania (geografia, przyroda), redaktor publikacji edukacyjnych
Robert Szuchta,
historyk, nauczyciel, współautor programów nauczania i podręczników szkolnych
dr Piotr Trojański,
adiunkt w Katedrze Edukacji Historycznej Akademii Pedagogicznej im. KEN w Krakowie, współautor podręczników do historii
prof. Tomasz Umiński,
biolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor podręczników szkolnych
dr Janina Zawadowska,
chemik, prezes Towarzystwa Rozwijania Inicjatyw Oświatowych
Rynek pracy, edukacja, depopulacja
