Przygotowanie ludzi do twórczej aktywności to główne zadanie współczesnej szkoły i systemu edukacji. Kształcenie twórczych ludzi powinno rozpoczynać się wcześnie, od pierwszych lat pobytu dziecka w szkole, a nawet już od przedszkola.
Głównym celem zajęć twórczych jest rozwijanie aktywnych postaw dzieci- postaw otwartych na własne aspiracje i potrzeby innych ludzi (kolegów, rodziny, środowiska lokalnego) oraz pobudzanie aspiracji życiowych, dążenia do samorealizacji, a także wskazanie na wartości twórczej pracy.
Możliwości twórcze dane są każdemu człowiekowi, jednak jego urzeczywistnienie i rozwój zależą od wewnętrznego przyzwolenia i odpowiedniej stymulacji zewnętrznej.
Ważne jest zatem to, w jakich warunkach żyjemy, co nam wolno, do czego się nas zachęca, ale również- jakie są nasze dążenia i na co sobie pozwalamy.
Wiedza , jaką poznajemy w trakcie nauki, dotyczy głównie faktów zastanych, prawidłowości odkrytych, rzeczywistości pewnej. Jednak to, kim jesteśmy i to, kim możemy być, zależy głownie od zmian, przekształceń, odkrywania, wątpienia -stanów, których podstawą jest myślenie twórcze.
Od pierwszych dni pobytu w szkole należy włożyć wiele wysiłku, aby podtrzymać naturalną aktywność i ciekawość dziecka, przejawiającą się głównie w zadawaniu pytań, oraz stwarzać sytuacje dydaktyczno- wychowawcze stymulujące rozwój aktywności. Dziecko rozpoczynające edukację szkolną jest ciekawe wszystkiego, zadaje wiele pytań dotyczących otaczającej rzeczywistości. To przejawianie zainteresowania poznawczego należy pogłębiać, kształtować, rozszerzać, umiejętnie podsycać, nie pozwolić na wygaśnięcie.
Otaczająca nas rzeczywistość dostarcza wielu bodźców, które trzeba umiejętnie wykorzystać do wprowadzenia ucznia w świat symbolu, abstrakcji. Od sposobu, w jaki nauczyciel wykorzysta tę naturalną drogę wprowadzenia ucznia w świat słów, liczb, pojęć, zależy, jak potoczą się jego dalsze edukacyjne losy
Aby umieć istnieć w otaczającym świecie, należy go najpierw dobrze poznać. I w tym powinien pomóc dziecku nauczyciel. Aby proces nauczania- uczenia się był efektywny, konieczna jest właściwa proporcja aktywności nauczyciela i ucznia.
Dziecko twórczo myśli i wyraża swoją aktywność za pomocą pytań i prezentowania własnego zdania wówczas, gdy w klasie ukształtuje się pełen zaufania stosunek uczniów do nauczyciela. Należy sobie zdawać sprawę, że efektywny proces nauczania- uczenia się nie jest możliwy w sytuacji, gdy brakuje poczucia bezpieczeństwa. Tylko nauczyciel właściwie pojmujący swoją rolę, spokojny, tolerancyjny, który nie zgani za braki w wiadomościach, nie wyśmieje, może stworzyć w klasie atmosferę sprzyjającą rozwojowi aktywności uczniów.
Dziecko aktywnie i twórczo myśli wówczas, kiedy opracowane treści podbudowane są dużym ładunkiem nieoczekiwanych wrażeń i uczuć. Duży wpływ na rozwój twórczej aktywności ma dobór odpowiedniej metody nauczania. Dziecko aktywnie myśli, gdy dostarcza mu się silnych wrażeń.
Dobrą okazję stwarza w tym zakresie wycieczka.
Wycieczka dobrze zorganizowana uczy dzieci poznania otoczenia, szacunku dla ludzi pracy i efektów pracy ludzkiej, kształtuje pożądane postawy obywatelskie i patriotyczne, wdraża do przestrzegania zasad ochrony środowiska, uczy uczestnictwa w kulturze, kształtuje naukowy pogląd na świat. Wycieczka pozwala na bezpośredni udział ucznia w zdobywaniu wiedzy, uczy selektywnego podejścia do procesu poznawania i umożliwia wybieranie elementów najistotniejszych.
Aktywność dziecka może przejawiać się w różnych formach. Formą szczególną w życiu dziecka 6-10-letniego jest zabawa, która obok nauki wypełnia prawie całą jego aktywność w tym okresie. Pomaga odreagować stresy, zorganizować pracę szkolną. Przykładem zabaw są: zabawy tematyczne, zabawy konstrukcyjne, dydaktyczne, badawcze i ruchowe.
Uczniowie bardzo chętnie uczestniczą w zabawach tematycznych. Często używamy pacynek. Umożliwiają one skrycie się przed widzem. Dzieci zahamowane uaktywniają się, demonstrują bogatą ekspresję słowną i ruchową. W zabawie tematycznej zaspokajają swoje potrzeby, tak często ukrywane i tłumione, „odblokowują się”, stają się bardziej autentyczne.
W zabawach pojawia się problematyka szkolna, w związku z nowymi sytuacjami, z którymi w tym okresie dziecko się styka. Aktywność ma charakter twórczy lub odtwórczy. Jednym z podstawowych warunków prawidłowej organizacji twórczej aktywności ucznia jest stawianie go na zajęciach w takich sytuacjach, w których on sam jest eksperymentatorem, w sytuacjach manipulowania rzeczami, a także symbolami, w sytuacjach dających mu możliwość zadawania sobie pytań i szukania odpowiedzi.
Kolejną formą pobudzenia twórczej aktywności dziecka jest prowadzenie kroniki klasowej. Dobrze prowadzona kronika spełnia różnorodne funkcje. Kształtuje umiejętności językowe i plastyczne, uczy odpowiedzialności i systematyczności. Jest źródłem nagród, dzięki wpisom pochwal i wyróżnień, a także szczególnych osiągnięć. Jest czynnikiem aktywizującym.
Inną formą pracy, która kształtuje osobowość, rozwija procesy poznawcze, uwagę, spostrzegawczość, wyobraźnię, myślenie, pamięć, mowę uczniów jest teatrzyk.
Praca z tekstem literackim w teatrzyku oddziałuje terapeutycznie zarówno na dzieci nadpobudliwe, jak i zahamowane. Dzieci nadpobudliwe potrafią w tej atrakcyjnej formie skupić swoją uwagę, opanować nadmierną ruchliwość. Dzieciom zahamowanym odwagi dodaje zasłaniająca je kurtyna.
Teatr oraz drama pozwalają nie tylko na udoskonalenie umiejętności zapamiętywania, ale też zmuszają do wykorzystania różnego rodzaju gestów, niekontrolowanych czy kontrolowanych ruchów. Prowokują do przełamywania strachu, lęku czy do osiągania sukcesu. Rozwijają wyobraźnię, rozbudzają emocje, chęć do podejmowania nowych wyzwań. Przedstawienie teatralne to dla małego widza źródło różnorodnych doznań i przeżyć, w którym można identyfikować się z bohaterem sztuki, wczuć się w jego sytuację i przeżyć jego przygodę jako swoją.
Drama jest metodą wyzwalającą aktywność dziecka, wzbogaca kontakt ze światem za pomocą wszystkich zmysłów, kształtuje zainteresowania dzieci i w istotny
sposób motywuje do nauki- następuje rozwój uczuć wyższych i wzrost świadomości emocjonalnej, a w konsekwencji pomaga stawać się odpowiedzialnym za swoje zachowanie i decyzję.
Występy uczą wspólnego działania, zbiorowego wysiłku, sprawnej organizacji działania. Dzieci przyswajają sobie potrzebę dyscypliny, co sprzyja wyzwalaniu postaw społecznego zaangażowania, współpracy, poczucia odpowiedzialności.
Rozwój osobowości wychowanków jest niemożliwy bez uwzględnienia ich aktywności własnej. Kolejną metodą rozwijającą twórczą inwencję dzieci jest metoda swobodnych tekstów. Swobodny tekst rozwija wrażliwość na piękno słowa, wzbogaca słownik ucznia, wyrabia poczucie odpowiedzialności, a także wyzwala i utrwala zalążki postawy twórczej.
Pewną odmianą metody swobodnych tekstów jest twórczość poetycka. Zabawa w „wierszowanie” jest lubianą przez uczniów formą pracy. Podstawą dla tej działalności jest prawdziwa poezja. Jej znajomość powoduje, że dziecko, nie uświadamiając sobie tego, zaczyna posługiwać się metaforą czy porównaniem, sztuka słów, które lepiej odzwierciedlają stan własnych uczuć czy emocji.
W próbach pobudzania dzieci do samodzielnej twórczości ważne jest, aby proponowane im zadania były przez nie akceptowane czy też samodzielnie wybierane. Nie muszą one jednakowo angażować wszystkich dzieci. Każde działanie powinno być podejmowane w atmosferze swobody i bezpieczeństwa, a nie traktowane jako jeszcze jedna „praca domowa”. Dzieci lubią czuć się twórcami. Musimy tylko pomóc im, szczególnie na początku edukacji, wejść na taką drogę twórczej działalności, na której osiągną najlepsze efekty.
W początkowym etapie wszystkich poczynań dziecka musi funkcjonować stałe współdziałanie ucznia i nauczyciela, przy czym ingerencja nauczyciela nie powinna być wszechobecna, lecz delikatna i subtelna. Chodzi przecież o działalność twórczą.
„NAUCZ SWOJE DZIECKO MYŚLEĆ” /de Bono/
Propozycja ćwiczeń rozwijających myślenie, płynność słowną, aktywność twórczą.
Wypisz jak najwięcej wyrazów z końcówką „-ek” w ciągu 2 minut.
Ułóż możliwie najwięcej zdań, z których kolejne wyrazy zaczynają się na K M D. Np. Karol ma dom.
Wypisz wyrazy zawierające słowo „kula”. Np. okulary
Wypisz wyrazy zaczynające się na wielką literę O.
Wymyśl jak najwięcej przedmiotów mieszczących się w pudełku po zapałkach.
Wymyśl inne niż typowe zastosowanie łyżki, miotły.
Wypisz wszystkie skojarzenia do wyrazu „chleb”.
Zabawa dla dwóch lub więcej osób. Dokończ zdanie: Długopis jest ……… . Wygrywa osoba, która wymyśla najdłużej.
Wyobraź sobie, że jesteś na bezludnej wyspie. Morze na brzeg wrzuciło olbrzymią skrzynię, w której znalazłeś żarówki, guziki i wkłady do długopisów. Wymyśl, do czego można wykorzystać te przedmioty.
Dokończ rysunek, wykorzystując namalowany znak.
Opracowała Teresa Lipiec
Nauczyciel kształcenia zintegrowanego
w Zespole Szkół Ogólnokształcących
w Chałupkach
Rynek pracy, edukacja, depopulacja
