16 października 2008 odbyła się inauguracja zajęć terapii integracji sensorycznej w nowej pracowni SI uruchomionej w Przedszkolu Nr 24 z Oddziałami: Integracyjnym i Specjalnym przy ul. Bielskiej.
Prace związane z utworzeniem pracowni rozpoczęły się w roku szkolnym 2007/2008. Również w roku ubiegłym dwie nauczycielki wychowania przedszkolnego: Sabina Henrykowska oraz Ilona Perek, uzyskały kwalifikacje do prowadzenia diagnozy i terapii metodą integracji sensorycznej (Szkolenia I i II stopnia prowadzone były przez Zbigniewa Przyrowskiego – inicjatora metody SI w Polsce). Koszt uruchomienia pracowni (wraz z przeszkoleniem kadry) wyniósł 15 tys. zł, pokryty został z zaplanowanych środków własnych placówki.
W zajęciach z terapii sensorycznej w Przedszkolu nr 24 aktualnie uczestniczy pięcioro dzieci, które posiadaja opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju wydaną przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną. Ćwiczenia odbywają się raz w tygodniu w wymiarze od 30 do 50 min.
Podczas inauguracji pracowni Sabina Henrykowska oraz Ilona Perek przedstawiły metodę Terapiii Integracji Sensorycznej. Wpierw wygłosiły referat przybliżajacy metodę a następnie zaprezentowały ćwiczenia SI (z dziećmi zdrowymi z grupy integracyjnej pięciolatków). Na otwarciu pracowni obecni byli: wiceprezydent Raciborza Ludmiła Nowacka, wizytator Kuratorium Oświaty Maria Szymanowska, naczelnik WEKiS Urzędu Miasta Marek Kurpis, dyrektorki z dwóch portnerskich przedszkoli w Opawie oraz dwie dyrektorki z przedszkoli raciborskich, a także kadra pedagogiczna placówki. Przybyłych gości przywitała dyrektor Przedszkola Nr 24 Róża Burek.
Fragment referatu przedstawionego podczas zajęć:
Twórczynią Terapii Integracji Sensorycznej jest Jean A. Ayres – najwybitniejszy amerykański pedagog. Integracja sensoryczna to zdolność do sprawnego gromadzenia, organizowania, przetwarzania i wykorzystywania informacji pochodzących ze świata zewnętrznego. Układ nerwowy, kształtowany już w trakcie rozwoju płodowego, dla sprawnego przetwarzania bodźców zewnętrznych musi rozwinąć się u dziecka w sposób harmonijny i nie zaburzony. Niestety, nie zawsze integracja sensoryczna kształtuje się w sposób prawidłowy. W efekcie dochodzić może do rozmaitych trudności, które objawiają się na poziomie zaburzeń zachowania, kontaktów społecznych, zdolności uczenia się.
Integracja sensoryczna kształtuje się w czterech głównych etapach:
1. Pierwszy rozpoczyna się jeszcze w okresie płodowym. Wtedy dochodzi do organizacji procesów czucia.
2. Drugi etap to niemowlęctwo i przetwarzanie bodźców informujących o równowadze, napięciu mięśniowym i koordynatach własnego ciała.
3. W okresie przedszkolnym, dziecko integruje bodźce wzrokowe, słuchowe, smakowe i czuciowe. Integracja sensoryczna na tym poziomie musi obejmować zarówno percepcję pojedynczych bodźców, jak i coraz bardziej złożonych układów, które pozwalają dziecku czerpać prawidłową wiedzę o otaczającym go świecie.
4. W okresie szkolnym, doskonaleniu ulegają wszystkie układy sensoryczne i dziecko jest w stanie gromadzić, przetwarzać coraz większe ilości informacji.
Na każdym z tych etapów może dojść do zaburzeń integracji sensorycznej, a brak rozpoznania problemu i jego terapii może doprowadzić do osłabienia umiejętności komunikowania się dziecka z otaczającym go światem.
Co to jest integracja sensoryczna?
Proces, w którym następuje organizacja dostarczonych do naszego organizmu wrażeń, by mogły być wykorzystane w celowym, zakończonym sukcesem działaniu. W każdej chwili nasz mózg bombardowany jest niezliczoną ilością bodźców płynących z oczu, uszu, nosa, skóry, mięśni, ścięgien i stawów, a także ze zmysłu przedsionkowego – czujnika siły grawitacji znajdującego się w błędniku, który rejestruje wrażenie ruchu naszego ciała. Mózg musi sobie poradzić z napływającymi informacjami – przyjąć je, przetworzyć i odpowiednio zareagować. Jeśli nie potrafi odebrać sygnału z któregoś ze zmysłów albo go źle zinterpretuje – nie potrafimy właściwie zadziałać w określonej sytuacji. Metoda integracji sensorycznej to, najogólniej mówiąc, system ćwiczeń, które mają nauczyć mózg właściwego reagowania na bodźce zewnętrzne. Zbigniew Przyrowski metodę integracji sensorycznej określa mianem „organizacji wejściowych danych zmysłowych dokonywanych przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia.” Nasze zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia, w którym przebywamy. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Mózg jest przekaźnikiem tych wiadomości- lokalizuje je, rozpoznaje, segreguje i integruje.
Wyróżniamy cztery poziomy integracji sensorycznej:
Pierwszy poziom integracji sensorycznej
Szczególnie duży wpływ na rozwój człowieka w dzieciństwie i w całym późniejszym życiu ma dotyk. Zmysł dotyku pomaga dziecku najpierw ssać, żuć i przełykać pokarm. Bliski kontakt cielesny z matką to pierwsza próba integracji przez mózg wrażeń płynących z tego kontaktu. Ciało daje dziecku pierwsze wrażenia czucia siebie swojej fizycznej cielesności i odrębności. Skóra staje się moją granicą siebie, miejscem gdzie zaczynam się i kończę – pierwszym źródłem bezpieczeństwa i matrycą dla formowania się w dalszym życiu związków emocjonalnych z innymi ludźmi. Integracja wrażeń przedsionkowych i proprioceptywnych daje dziecku kontrolę nad ruchami gałek ocznych; umiejętność fiksacji wzroku na przedmiocie, podążaniem wzrokowych za poruszającym się obiektem. Słaba integracja systemu przedsionkowego i proprioceptywnego ( informacje ze ścięgien, stawów, mięśni ) wpływa na zaburzenia związane z kształtowaniem się odpowiednich dla wieku reakcji posturalnych np. przewracanie się z brzucha na plecy, pełzanie, stanie i chodzenie. Poczucie siły grawitacji i odbierane przez system przedsionkowy staje się drugim źródłem potrzeby bezpieczeństwa, płynącej z odbioru stałości i niezmienności siły grawitacji w stosunku do naszego ciała.
Drugi poziom integracji
Jest to okres kształtowania się percepcji ciała; mapy ciała, która zawiera informacje o każdej części naszego ciała; mapy ciała i jej możliwościach ruchowych. Powyższe informacje, magazynowane w mózgu jako wrażenia czuciowe ze skóry, proprioceptywne z mięśni i stawów, ruchu, grawitacji, są organizowane podczas codziennej aktywności. Słaba koordynacja obustronna jest wynikiem braku wystarczających informacji o wzajemnej relacji między prawą a lewą stroną ciała. Podstawą planowania motorycznego jest prawidłowa percepcja ciała. Ograniczenie takich czynności jak manipulacja zabawkami odbija się negatywnie na rozwoju poznawczym dziecka.
Trzeci poziom integracji
Osiągnięcie niższych poziomów warunkuje rozwój umiejętności dla trzeciego stadium. Są to umiejętności komunikacji werbalnej. Słuchowo-językowy obszar w mózgu potrzebuje zarówno wrażeń czuciowych, ale również przedsionkowych. Artykulacja wymaga bodźców pochodzących z trzech systemów sensorycznych: czuciowego, przedsionkowego i słuchowego. Aby właściwie rozwinęła się percepcja wzrokowa dziecko powinno musi mieć wiele doświadczeń w dotykaniu przedmiotów, poruszaniu przenoszeniu, czucia, ciężaru w relacji do siły grawitacji. Na tym poziomie integracji dziecięca aktywność jest coraz bardziej celowa. Dziecko potrafi rozpocząć czynność, kontynuować ją i wreszcie doprowadzić do wyznaczonego celu. Dzieci z dysfunkcjami integracji sensorycznej nie doprowadzają rzeczy do końca, ponieważ coś je rozprasza, odwraca uwagę. Doskonali się również na tym etapie koordynacja oko-ręka, która staje się szczególnie przydatna w zadaniach wymaganych ruchów precyzyjnych.
Czwarty poziom integracji
Na tym poziomie następuje specjalizacja funkcjonowania nerwowego, przyczyniająca się do optymalnego rozwoju i powstawania poprawnych reakcji adaptacyjnych. Specjalizacja może dotyczyć manualnych funkcji ręki, logiczno- językowych lub obrazowych funkcji półkul mózgowych. Taka sytuacja zakłada jednak współpracę i ścisłą komunikacje półkul mózgowych. Końcowym produktem integracji sensorycznej jest zdolność do koncentracji i organizacji rzeczywistości.
Integracja Sensoryczna jest źródłem informacji o ciele i świecie – mózg musi umiec je zorganizować, aby człowiek mógł poruszać się, uczyć i zachowywać normalnie; mózg lokalizuje, sortuje i ukierunkowuje wrażenia sensoryczne; prawidłowa organizacja warunkuje kształtowanie percepcji, procesu uczenia sie i zachowania; przy nieprawidłowej organizacji życie moze przypominać korek samochodowy w godzinach szczytu. Integracja sensoryczna zaczyna się w życiu płodowym, intensywny jej rozwój przypada na 1 rok życia (głównie poprzez ruch) i trwa aż do 7 r.ż., gdy procesy powinny być już tak rozwinięte, ze dziecko ma gotowość do nauki szkolnej. Największy rozwój integracji sensorycznej występuje podczas celowej i ukierunkowanej reakcji na bodziec sensoryczny (czyli "reakcji adaptacyjnej", co jest podstawą SI i do czego dążą działania terapeuty, który stwarza dziecku optymalne srodowisko do wystąpienia takiej reakcji). Nikt nie ma perfekcyjnej SI, często podczas diagnozowania dziecka, rodzice mówią "i ja też to mam" albo "on to ma po mnie" .Bardzo dobra SI jest wtedy, kiedy jest dojrzały układ nerwowy, a procesy są dobrze rozwinięte, wtedy człowiek jest skoordynowany, produktywny i szczęśliwy. Osoba ze słabą SI więcej wysiłku musi włożyć w codzienne czynności, a efekt jest często nieadekwatny do włożonego wysiłku i przez to odczuwa mniej sukcesu i satysfakcji. Pzreciętny czowiek ma jakaś bazę wyjściowa (geny?), ale do rozwoju SI niezbędna jest interakcja z wieloma rzeczami i adaptacja ciałą i mózgu do wielu wyzwań fizycznych w dzieciństwie, co odbywa się poprzez ruch. Dlatego dzieci z ograniczeniami ruchowymi z załozenia mają dysfunkcje SI. Dysfunkcje Integracji Sensorycznej to złe przetwarzanie i organizowanie wrażeń sensorycznych, czyli:
– nadmierna wrażliwość na stymulację (na dotyk, przedsionkowa i często współwystępujące: słuchowa, wzrokowa, węchowa i smakowa),
– zbyt mała wrażliwość/ reaktywność na stymulację sensoryczną,
– zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności ruchowej,
– problemy z koordynacją: mała motoryka zaburzona i duża motoryka zaburzona, duża OK a mała zaburzona, duża zaburzona a mała OK (to jest rzadkość, ale jednak się zdarza) opóźnienie rozwoju mowy, rozwoju ruchowego i trudności w nauce, słaba organizacja zachowania – impulsywność, rozpraszalność itp., niskie poczucie własnej wartości,
W Terapii Integracji Sensorycznej zajmujemy się trzema podstawowymi zmysłami: DOTYKIEM, PRZEDSIONKIEM, PROPRIOCEPCJĄ.
UKŁAD PRZEDSIONKOWY
Znajduje się w uchu wewnętrznym człowieka i wg założeń Integracji Sensorycznej stanowi ramę do stymulacji innych zmysłów, gdyż inne rodzaje doznań sensorycznych są przetwarzane w odniesieniu do układu przedsionkowego.
A jest taki ważny, bo ma połączenia:
– z móżdżkiem (który odpowiada m.inn. za koordynacje i płynność ruchów),
– z mięśniami gałek ocznych (odpowiada za ruch gałek w poziomie, pionie, po skosie, za konwergencję, czyli zbiezność),
– z tworem siatkowatym znajdującym się w pniu mózgu i odpowiadającym za pobudzenie i hamowanie układu nerwowego,
– z neuronami ruchowymi rdzenia kręgowego,
– z mięśniami prostownikami kończyn,
– z mięśniami prostownikami okolic karku, szyi i odcinka piersiowego,
– z narządem słuchu-slimakiem poprzez wspólny nerw przedsionkowo-ślimakowy,
– z kora mózgowa (płatem skroniowym, a szczególnie obszarami odpowiadającym za słuch i mowę).
Składa się z receptorów reagującyh na ruch liniowy (góra-dół) i ruch obrotowy. Receptory te dają nam informacje w jakim położeniu znajduje się ciało i co się z nim teraz dzieje.
Dzięki tym połączeniom układ przedsionkowy odpowiada za:
– bezpieczeństwo grawitacyjne (jezeli źle interpretuje odbierane bodźce, to może wystąpić irracjonalny strach przed ruchem lub przed byciem w wyższych pozycjach lub przed oderwaniem nóg od podłoża),
– ruch i równowagę,
– napiecie mięśniowe,
– postawę,
– ruchy gałek ocznych,
– obustronną koordynację,
– przetwarzanie słuchowo-językowe,
– przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne,
– planowanie ruchu,
– i wtórnie za poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego.
DOTYK
Receptor odbierający bodźce dotykowe, czyli skóra, jest naszym największym zmysłem, najwczesniej rozwija się i dojrzewa; skóra posiada klika receptorów do odbioru dotyku, ucisku, faktury, ciepła, zimna, bólu i ruchu włosków na skórze. Bodziec z receptorów dotyku wchodzi do rdzenia kręgowego i poprzez szlaki przewodzeniowe w rdzeniu płynie (biegnie) do mózgu. W większośc zaburzeń pracy mózgu zaangażowany jest zmysł dotyku. Działając na inne układy pobudza wiele poziomów i obszarów mózgu.
mamy 2 główne rodzaje dotyku:
– protopatyczny (pierwotny, obronny) – informuje nas na bardzo podstawowym poziomie ze w ogóle zostaliśmy dotknięci, ma funkcje obronna (mówi czy jest zagrożenie czy brak),
– epikrytyczny (róznicujący, dyskryminujący) – pozwala na dokładne róznicowanie czuciowe, daje precyzyjna informację dotykowa.
Jak dotyk wpływa na funkcjonowanie:
– spełnia funkcję ochronną,
– pozwala na percepcję dotykową,
– daje informacje o ciele i pomaga w kształtowaniu schematu ciała,
– odgrywa role w planowaniu ruchu,
– pomaga w kształtowaniu percepcji wzrokowej (daje informację o tym, co widzimy, informacje dot.cech przedmiotu i jego relacji do otoczenia),
– wpływa na rozwój umiejętności manualnych poprzez kształcenie się dotyku różnicującego; jeżeli jest obronnośc dotykowa w jakiejś partii ciała, to nie moze wykształcić się dotyk róznicujący, nie moga rozwinąć sie np. precyzyjne umiejetności manipulacyjne,
– wpływa na bezpieczeństwo emocjonalne (lub jego brak, jeżeli jest np.obronnośc dotykowa i zmysł dotyku informuje ciągle, ze jest jakieś zagrożenie),
– wpływa na funkcjonowanie społeczne – ciągłe poszukiwanie kontaktu dotykowego przy podwrażliwości lub unikanie kontaktu przy obronności dotykowej .
Dotyk też może być:
– podwrażliwy – obniżona wrazliwośc na dotyk, nie zauwazanie skaleczenia czy uderzenia ("nie jest taki dzielny, tylko po prostu ma zaburzenia czucia"), nie wie w które miejsce zostało dotknięte, słaba świadomośc ciala, brak umiejetności rozróżniania cech trzymanego przedmiotu;
– i nadwrażliwy – obronnośc dotykowa (nadmierna reakcja na dotyk, jakby był zagrażający), nie tolerowanie zabawy dłońmi, nie tolerowanie niektórych rodzajów ubrań, nie tolerowanie czesania lub mycia włosów czy obcinania paznokci, brak tolerancji niektórych pokarmów ze względu na ich fakture itp.
Stopień integracji systemu dotykowego jest dobrym wskaznikiem integracji sensorycznej całego ciała.
PROPRIOCEPCJA
Jest to czucie głębokie mięśni i ścięgien, czucie własnego ciała i jego ułożenia (wg innych szkół definicyjnych – to ułożenie + ruchy nieuświadamiane sobie). Propriocepcja łączy się z dotykiem lub zaliczamy do układu przedsionkowego, bo ma zbliżone funkcje (mówi się o układzie przedsionkowo-proprioceptywnym). Uklad proprioceptywny jest prawie tak duży jak układ dotykowy i nalezy do najwcześniej rozwijających się zmysłów; dotyczy mięśni, stawów i okalających je tkanek.
Na co wpływa propriocepcja (ponieważ ściśle współpracuje z dotykiem i układem przedsionkowym to częśc jej funkcji pokrywa się z tamtymi):
– na świadomość ciała i kształtowanie schematu ciała; dziecko ze słabą propriocepcją może być nieświadome pozycji swojego ciała lub jego części,
– na kontrolę i planowanie ruchu, bo dostarcza niezbędnych informacji do skoordynowania ruchów w aktywnościach z zakresu dużej i malej motoryki,
– na umiejętnośc stopniowania ruchu, czyli dozowania siły z jaką nalezy wykonac ruch (inaczej traktujemy pióreczko, inaczej filiżankę, a inaczej ciężką walizkę),
– na stabilizację posturalną, czyli nieświadome poczucie ustawienia ciała dające stabilizację w wybranej pozycji
– na napięcie mięśniowe (współnie z układem przedsionkowym),
– na poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego (swiadomośc ciała w przestrzeni, w odniesieniu do innych obiektów, pewnośc swojego ciała, odpowiednie "czucie go",
– zapewnia płynnośc i kontrole ruchów.
Receptory propriocepcji znajdują sie w mięśniach (nieswiadomie kontrolują odruchy własne mięśni), móżdżku, co wpływa na napięcie mięśniowe i płynność, niektóre receptory są zlokalizowane w uchu wewnętrznym, w układzie przedsionkowym (jest to narząd utrzymania równowagi).
Propriocepcja ma tylko PODWRAŻLIWOŚĆ (tzn., że moze być jej tylko za mało, nie ma zaburzenia propriocepcji o charakterze nadwrażliwości).
Cechy dziecka z zaburzeniami proprioceptywnymi:
– wykonuje sztywne i nieskoordynowane ruchy,
– wydaje sie niezdarne,
– ma trudnosci z ocenianiem odległości (np. ciągle wpada na przedmioty),
– ma trudności z wejściej i zejściem po schodach,
– ma trudności z siadaniem na krzesełku,
– ma trudności z ubieraniem i rozbieraniem się,
– chwyta zabawkę, kredkę zbyt mocno,
– ma obniżone napięcie mięśniowe,
– ruchy sa niezgrabne, wolniejsze, dziecko wkłada w nie więcej wysiłku,
– moga byc problemy w zabawach ruchowych (dziecko mówi, ze nie lubi bawić się z innymi, nie lubi grać w piłkę,)
– jeżeli sa problemy z propriocepcją w dłoniach, to trudności z zapinaniem guzików, odkręcaniem pokrywek, kurków w kranie.
/KJ, zdjęcia Ireneusz Burek/
Rynek pracy, edukacja, depopulacja
