Dobre szkoły, otwarte na środowisko, są motorem rozwoju lokalnego, podnoszą bowiem atrakcyjność rezydencjalną obszaru, walnie przyczyniając się do wzrostu poziomu kapitału ludzkiego i społecznego w najbliższym otoczeniu.
I. Funkcje uczelni jako instytucji
Uczelnie należą do instytucji bezpośrednio wpływających na całokształt warunków życia w miejscu swego funkcjonowania. Ich dostępność oraz poziom oferowanych usług należą do kluczowych składników kreujących jakość określonej przestrzeni, aktywnie wpływając na jej kształtowanie się. Dobre szkoły, otwarte na środowisko, są motorem rozwoju lokalnego, podnoszą bowiem atrakcyjność rezydencjalną obszaru, walnie przyczyniając się do wzrostu poziomu kapitału ludzkiego i społecznego w najbliższym otoczeniu. Jako miejsca integracji społecznej sprzyjają też demokratyzacji społeczeństwa. Głębokie przemiany zachodzące w naszym kraju w sferze politycznej, ekonomicznej, społecznej i kulturowej, nie tylko na skutek procesów integracyjnych w Europie, doprowadziły do istotnych zmian w środowiskach otaczających uczelnie. Wskazują one na potrzebę dokonania gruntownej reformy szkolnictwa wyższego. Mnogość i ważność zadań stojących przed współczesnymi uczelniami pociągają za sobą konieczność podejmowania działań weryfikujących istniejącą sytuację. Jednym z obszarów, w obrębie których okazują się one nieodzowne, są ich funkcje. Należy je rozumieć jako szereg czynności podejmowanych przez pojedyncze osoby, zespoły lub całe instytucje w celu osiągnięcia założonych celów. W literaturze traktującej o zagadnieniach funkcjonowania szkół wyższych wyróżnia się przede wszystkim kategorię „funkcje zadane przez państwo lub funkcje założone”, określone w aktach prawnych wyższego rzędu (m.in. Ustawa o szkolnictwie wyższym). Jednakże uczelnie podejmują o wiele szerszą działalność, głównie z racji swego powiązania ze społecznym otoczeniem i chęcią reagowania na płynące z jego strony oczekiwania oraz potrzeby miejscowego rynku pracy. Tego rodzaju aktywność jest rezultatem rozszerzającego się procesu decentralizacji funkcji założonych. U jej podstaw leżą co najmniej dwie przesłanki. Pierwsza – jest wynikiem postępującej w europejskim szkolnictwie wyższym tendencji poszerzania się pola autonomii uczelni i liberalizowania państwowych strategii sterowania tym sektorem. Druga – związana jest z coraz wyższą dynamiką przemian. Uczelnie stają wobec konieczności szybkiego podejmowania społecznie ważnych problemów, inspirowania zmian zgodnych ze społecznymi oczekiwaniami. W rezultacie modyfikacji ulega treść oraz zakres funkcji i zadań już określonych i realizowanych, pojawiają się nowe, zmienia się też ich hierarchia. W dalszej części publikacji dokonamy krótkiej charakterystyki funkcji zewnętrznych uczelni na rzecz najbliższego środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem czynności skierowanych w stronę funkcjonującego w nim systemu edukacyjnego. Istotą ich jest intencjonalne podejmowanie działań zgodnych z problemami i zadaniami specyficznymi dla określonej przestrzeni oświatowej i społecznej. Takie podejście niejako wymuszają dokonujące się ostatnich latach w niezwykle szybkim tempie, procesy globalizacji, a zarazem decentralizacji, demokratyzacji, samorządności oraz regionalizacji życia społecznego.
II. Współdziałanie uczelni i środowiska lokalnego
Uczelnia obojętna wobec otoczenia, wobec jej kultury oraz potrzeb – to martwa uczelnia. Działania o charakterze celowym i świadomym, podejmowane szczególnie przez małe uczelnie, pod kątem potrzeb oraz oczekiwań środowiska lokalnego, owocują zwykle pogłębieniem się wzajemnych powiązań. Ich zasięg i treść w znacznym stopniu zależy od zaangażowania obydwu stron: od aktywności i prężności funkcjonowania społeczności lokalnej, poziomu jej świadomości co do roli i znaczenia uczelni wyższej w procesie rozwijania kapitału ludzkiego i społecznego otoczenia, i – jednocześnie – od potencjału samej uczelni, trafności w „odczytywaniu” sygnałów płynących ze środowiska, w którym uczelnia działa. Funkcje regionalne przybierają zatem postać dwustronnych związków zadaniowych obejmujących – z jednej strony – czynności realizowane przez uczelnię, wywierające wpływ na dokonujące w regionie procesy ekonomiczne, społeczne, kulturowe i pedagogiczne, z drugiej zaś – zadania płynące z regionu ku uczelni, wywołujące zmiany w jej wewnętrznym funkcjonowaniu. Można zatem przyjąć, iż te dwustronne działania składają się na pełnienie wobec siebie służebnej roli: szkoły wyższej wobec społeczeństwa oraz środowiska lokalnego – wobec uczelni. Zgodne realizowanie wspólnie podejmowanych zadań to wyraz troski obydwu stron o rozwój i kształt jednocześnie przestrzeni lokalnej, jak i samej szkoły wyższej, o współtworzenie warunków umożliwiających ten rozwój. Wykonywanie przez uczelnię tego rodzaju misji podnosi jej rangę, ważność oraz prestiż, potwierdzając tym samym społeczną przydatność. Reagując zaś na zapotrzebowanie społeczne – wzbogaca swą ofertę edukacyjną i poszerza płaszczyzny swej aktywności. Ponadto, w sytuacji mnogości i daleko posuniętej unifikacji szkół wyższych realizacja funkcji regionalnych uczelnia buduje i wzmacnia swoją własną tożsamość i odrębność. Poniżej – w dużym skrócie – wyodrębniliśmy następujące kierunki oraz obszary współdziałania uczelni i środowiska lokalnego:
– związane z demokratyzującą oraz kulturotwórczą rolą uczelni w środowisku funkcjonowania;
– partycypacja w prowadzeniu polityki kadrowej na najbliższym terenie, np. monitorowanie stanu kadr z wyższym wykształceniem;
– stymulacja i optymalizacja warunków społeczno – ekonomicznych zapewniających rozwój najbliższego środowiska lokalnego czy regionu;
– wzbogacanie treści życia uczelni o wartości regionalne – szacunek dla dziedzictwa kulturowego regionu, nie tylko jego kontynuowanie, ale i udział w pomnażaniu.
Uczelnia jako instytucja kształcenia spełnia specyficzne role. Współprzyczynia się nie tylko do realizowania polityki edukacyjnej państwa, ale i do funkcjonowania lokalnego systemu edukacyjnego, m.in. do tworzenia jego struktury, doboru kadry pedagogicznej, unowocześniania praktyki edukacyjnej. Zatem działania uczelni na rzecz tego systemu przybierać mogą następującą postać:
– pomoc w wyrównywaniu szans edukacyjnych i życiowych jednostek poprzez zwiększenie dostępu do studiów wyższych; udział w budowaniu społeczeństwa opartego na wiedzy, społeczeństwa informacyjnego;
– zapewnianie dopływu do placówek kadr o wysokich kwalifikacjach;
– współudział w tworzeniu lokalnej elity intelektualnej, zdolnej w przyszłości do ponoszenia odpowiedzialności za całościowy rozwój środowiska;
– zaspokajanie społecznych i edukacyjnych oczekiwań środowiska, np. tworzenie najbardziej pożądanych kierunków studiów oraz specjalności;
– partycypacja w zapewnianiu mieszkańcom warunków do całożyciowego uczenia się;
– pomoc w podnoszeniu jakości i efektywności systemu edukacyjnego, modernizacja praktyki edukacyjnej; propagowanie wzorców nowatorstwa pedagogicznego, stymulowanie innowacyjności na terenie lokalnych placówek szkolnych oraz oświatowo -wychowawczych funkcjonujących nie tylko w ramach edukacji formalnej, ale i nieformalnej, równoległej;
– włączanie zespołów uczelnianych do lokalnych środowisk pracy, podnoszenie kwalifikacji pracowników, z jednoczesnym rozwojem własnej kadry dydaktyczno – naukowej;
– intensyfikacja powiązań ze sferą praktyki, wnoszenie własnego dorobku uczelni do lokalnej przestrzeni edukacyjnej;
– nawiązanie dialogu edukacyjnego, zacieśnianie więzi z miejscowymi instytucjami szkolnymi i kulturalno – oświatowymi, z organizacjami społecznymi, inicjowanie współpracy w celu długofalowego wspomagania rozwoju środowiska lokalnego,
– kształtowanie postaw i celów życiowych członków społeczności lokalnej, ich systemów wartości; stymulowanie kreatywności, rozbudzanie ambicji i aspiracji edukacyjnych, szczególnie u dzieci i młodzieży, oraz gotowości do podnoszenia kwalifikacji;
– pełnienie przez szkołę roli łącznika z uczelniami akademickimi (np. dla studentów kończących I stopień studiów);
– monitorowanie przebiegu karier zawodowych absolwentów w celu lepszego dostosowania kierunków i programów studiów do potrzeb środowiska lokalnego oraz miejscowego rynku pracy;
– integrowanie pracy uczelni z życiem społeczności lokalnej, np. uczestnictwo w imprezach i formach pracy uczelni, udostępnianie obiektów, baz danych, praca studentów na rzecz miasta;
– czynny udział pracowników uczelni oraz studentów w zachowaniu oraz pomnażaniu dziedzictwa kulturowego regionu.
III. Funkcjonowanie raciborskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w środowisku lokalnym
Powstanie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu było efektem przemian systemu szkolnictwa wyższego zapoczątkowanych w warunkach transformacji ustrojowej. W wyniku procesu dywersyfikacji powołano, obok tradycyjnych placówek akademickich, głównie uniwersytetów, nowy typ instytucji – wyższe szkoły zawodowe. Do zmian tych przyczynił się niezwykle dynamiczny wzrost aspiracji edukacyjnych oraz życiowych w społeczeństwie, datujący się w krajach zachodniej Europy już od lat 50. minionego stulecia. Wśród głównych celów tego rodzaju zmian wyróżnić należy: podniesienie stopnia skolaryzacji, dostarczenie specjalistycznych kadr dla różnych obszarów życia społecznego oraz przygotowanie członków społeczeństwa do adaptacji w warunkach szybkich przemian społecznych i technicznych. Ponadto chodziło o wyrównanie szans dostępu do studiów młodzieży z miejscowości oddalonych od dużych ośrodków akademickich i lepsze dostosowanie systemu kształcenia w tego rodzaju wyższych szkołach zawodowych do potrzeb lokalnego rynku pracy. Niewątpliwym wsparciem w tej dziedzinie było Memorandum Komisji Europejskiej z 2000 roku. Upowszechniło ono tendencję do tworzenia uczelni „bliżej domu” oraz do organizowania uczenia się na odległość. Obydwie idee wyszły naprzeciw potrzebom oraz oczekiwaniom małych społeczności lokalnych pozbawionych często kontaktu z ośrodkami i instytucjami edukacyjnymi. Przyjęto zasadę, iż w społeczeństwie, w którym kapitał ludzki staje się warunkiem rozwoju gospodarczego, ustawiczne uczenie się powinno stanowić istotny element polityki społecznej państwa.
Raciborska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, powołana przez ówczesnego premiera Rządu RP prof. Jerzego Buzka, rozpoczęła funkcjonowanie we wrześniu 2002 r. Weszła w skład systemu szkolnictwa wyższego, który aktualnie tworzy prawie 500 uczelni publicznych i niepublicznych. Należy zaakcentować, iż po raz pierwszy w historii raciborski system oświaty posiada w swoim składzie uczelnię wyższą niezależną od jurysdykcji władz samorządowych, jest ona bowiem autonomiczną uczelnią państwową podlegającą wprost ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Akcentujemy ten fakt nie po to, by wyłącznie podkreślić jej niezawisłość (w środowisku). Ważniejsze jest powszechne uświadomienie społeczeństwu raciborskiemu pozycji i rangi tej Szkoły, która do politycznego, społecznego, oświatowego i kulturowego dziedzictwa tej ziemi wnosi – w formie specyficznego aportu – liczne wartości, jakimi są kapitał ludzki i społeczny, a także kwestie aksjologiczne, łącznie z możliwością systematycznego upowszechniania w środowisku oraz kształtowania tak jednostkowych, jak i zbiorowych systemów wartości. Z kolei – poprzez uczestnictwo w kulturze uczelnia staje się siłą sprawczą w kreowaniu ogólnie akceptowanych i oczekiwanych społecznych zachowań. Co więcej, są empiryczne dowody pozwalające dopełnić, niejako wzbogacić, zakres pojęcia środowiska lokalnego. Aktywność Szkoły przenosi się bowiem na grunt przestrzeni Śląska zamieszkiwanej przez studentów, którzy zawierzyli naszej Uczelni swoje losy zawodowe, by uzyskać po trzech latach studiów dyplom, potwierdzający zdobyte w niej kwalifikacje. Wybór raciborskiej PWSZ jako miejsca studiów czyni środowisko dyplomantów jakościowo nowym, bo wzbogaconym o nowe wartości, a więc kulturowo zasobniejszym. Patrząc na realia raciborskie godzi się ponadto zauważyć, iż mamy tu do czynienia z jeszcze jedną konfiguracją rozważanej przez nas kategorii pojęciowej, jaką jest środowisko lokalne. Idzie tu o powołany w dniu 20 września 1998 roku Euroregion Silesia. Jego obszar wyznaczają tworzące go gminy, leżące po obu stronach geopolitycznej granicy państw – Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Czeskiej. Także w odniesieniu do tej przestrzeni społecznej raciborska Szkoła pełni szereg znaczących funkcji zewnętrznych związanych przede wszystkim z promowaniem i pogłębianiem współpracy transgranicznej. Szczególnie ważne – z pedagogicznego punktu widzenia – są te, które wzbogacają ludzkie osobowości o nową wiedzę o sąsiadach, pozwalają wzajemnie poznawać swe historyczne korzenie, kulturę, a zwłaszcza takie jej składniki, jak tradycje, obrzędy, zwyczaje, ich przeszłość i teraźniejszość, czy poszukiwanie dowodów identyczności kulturowej, a nawet wspólnej, lokalnej historii. Istotny jest ponadto proces tworzenia się nowych wartości kulturowych, będących następstwem zderzania się i przenikania kultur, a także partnerstwa w postaci współpracy i współdziałania. Jednym z przykładów może tu być szeroko zakrojona kompleksowa, systematyczna współpraca polskich i czeskich przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych, które od lat wspólnie realizują niezwykle wartościowe projekty edukacyjne, intensyfikujące proces dydaktyczno – wychowawczy tych placówek. Są to działania „nastawione” nie tylko na optymalizację edukacji regionalnej, ale i na promowanie szeroko pojętej edukacji międzykulturowej, a więc na zachowanie łączności pomiędzy elementami kultury rodzinnej, regionalnej a narodowej, europejskiej oraz światowej. Jej celem jest zatem nie tylko kreowanie własnej tożsamości kulturowej uczniów, ale i kształtowanie u nich postawy uniwersalistycznej, której istotą jest respektowanie kultury różnych grup i społeczności bez osądzania, kategoryzowania czy stereotypowego traktowania. Wychodzenie poza ramy własnej społeczności, wzrost rozumienia innych grup, chęć ich poznania uczy młodych ludzi szacunku do innych kultur i systemów wartości w duchu tolerancji, bezpieczeństwa, spolegliwości oraz wzajemnego zaufania. Tylko poprzez tego rodzaju grupowe i zbiorowe działania młodzi ludzie mogą uczyć się dialogu kulturowego, partnerskiej współpracy, opanować kompetencje kooperacyjne, a w efekcie – wyzbyć się cech związanych z postawą etnocentryczną, nastawioną wyłącznie na wartości tkwiące w swojej własnej kulturze. Świadoma wyżej wymienionych wartości – podobne działania podejmuje także raciborska Uczelnia, współdziałając, jak dotąd, przede wszystkim z Uniwersytetem Ostrawskim w Ostrawie.
W Euroregionie zachodzą liczne procesy rzutujące na organizację i funkcjonowanie całości środowiska społecznego, podejmuje się decyzje dotyczące nie tylko obecnych mieszkańców, ale i przyszłych pokoleń, a więc także i tych jego członków, którzy – z racji wieku – nie uczestniczą jeszcze w procesach decyzyjnych. W interpretacji tego rodzaju decyzji pomocna może się okazać koncepcja norm etycznych D. Birenbacha, immanentnie odnoszących się do przyszłości, a więc i do przyszłych pokoleń11. Obszar euroregionu, przez sam fakt jego tworzenia, „dziedziczy” pamięć przeszłości, zaś łącząc się z antycypowaną przyszłością staje się terenem budowania daleko idącej identyfikacji oraz integracji społecznej.
IV. Zamiast zakończenia
Podsumowując refleksje dotyczące miejsca oraz rangi raciborskiej PWSZ w życiu środowiska lokalnego oraz jej służebnej roli wobec otoczenia – postanowiliśmy zacytować wybrane fragmenty wywiadu przeprowadzonego z jej Rektorem prof. dr. hab. Michałem Szepelawym z okazji inauguracji roku akademickiego 2009/2010.
„Ponadsześćdziesięcioletnia tradycja, z której wyrasta raciborska PWSZ, sytuuje naszą Uczelnię w gronie ośrodków, które mają szczególne dokonania na rzecz środowiska (…) Jest ona bardzo potrzebna środowisku, w wielu przypadkach nobilitującą region oraz stwarzającą mu powody do dumy, a przy okazji – zazdrości ze strony innych regionów (…). Jednym z konkretnych przykładów współpracy z powiatem i miastem jest stały monitoring procesów socjokulturowych przebiegających w naszym regionie i opracowywanie tych działań przez studentów socjologii (…). Współpraca z samorządem, zarówno z miastem, jak i powiatem, wskazuje na zbieżność interesów w ramach działań kulturotwórczych oraz socjokulturowych. Wzajemne współdziałanie, wszechstronna pomoc (…) powoduje, że obie strony nie mogą bez siebie tworzyć korzystnego klimatu dla działań na rzecz środowiska lokalnego”.
Istotnie, mamy powody do dumy, gdyż działania na rzecz najbliższego środowiska to jeden z priorytetowych kierunków działalności naszej Uczelni. Wystarczy prześledzić kroniki wydarzeń inicjowanych na co dzień przez studentów oraz kadrę naukowo – dydaktyczną w poszczególnych Instytutach, aby przekonać się, że troska naszej uczelnianej społeczności o dobro tej cząstki ziemi śląskiej, jaką jest ziemia raciborska, jej umiłowanie, są bezmierne. Częstokroć jednak jest to aktywność jeszcze słabo dostrzegana w otoczeniu, jako że wiedza o Szkole oraz identyfikowanie się z nią in gremio społeczności lokalnej to proces społeczny postępujący niezwykle powoli. I choć raciborska PWSZ ma wyrazistą lokalizację, funkcjonuje od lat pod powszechnie znanym adresem, to nie wszystkim jeszcze znana jest jej nazwa, charakter, ranga oraz przypisane i realizowane przez nią funkcje i zadania, nie tylko edukacyjne. Rysują się jednakowoż przesłanki, że taki stan świadomości społecznej dotyczącej naszej Uczelni, i to nie tylko w Euroregionie Silesia, ale i w szeroko pojmowanym tzw. obszarze rekrutacyjnym, rychło ulegnie pozytywnym zmianom. Przywołajmy zatem słowa Profesora zw. dra hab. Tadeusza Sławka – byłego rektora Uniwersytetu Śląskiego: „Sekretem miasta są jego mieszkańcy i to, co zrobią z tym miejscem, jak je potraktują i zagospodarują. Czy wyrażą obojętność, czy wezmą do serca”. Tak więc – czy raciborzanie wezmą do serca także swoją jedyną Uczelnię – Państwową Wyższą Szkołę Zawodową?
prof. Gabriela Kapica, prof. Marian Kapica
Artykuł zaczerpnięto z Eunomii nr 1(50)/styczeń 2011
Czytaj również:
-inne artykuły zaczerpnięte z Eunomii
-inne artykuły związane z PWSZ
Rynek pracy, edukacja, depopulacja
Jak czytam artykól to się cieszę że mamy taką Uczelnię. Ale …, Ciekawi mnie jak z absolwentami PWSZ??? Czy spora większość zasila szeregi bezrobotnych??? O ile młodzież wybiera studiowanie w Raciborzu to chyba w większości ze względu na mniejsze koszty.Czy Uczelnia bierze udział w jakiś programach w przeciwdziałaniu bezrobociu??? Niech podadzą konkrety z raciborskiego PUP.Chociaż młodzież tam jest z całego śląskiego (PUP Rybnik, PUP Wodzisław Śl.) i nie tylko.