Depta Danuta
Obowiązujący w szkołach system klasowo-lekcyjny oraz charakter treści programowych w małym stopniu przyczyniają się do wyrównywania różnic indywidualnych dzieci w zakresie ich możliwości poznawczych. Tymczasem stwierdzono, że przyczyny niepowodzeń szkolnych uczniów są złożone i wielorakie. Efekty uczenia się szkolnego nie zależą od jednego czynnika. Są one funkcją wszystkich czynników, biorących udział w procesie uczenia się i nauczania i dopiero wtedy dają pożądane wyniki.
Współcześni badacze wskazują na trzy generalne zespoły czynników przyczyn różnicowania się osiągnięć szkolnych uczniów:
a)indywidualne własności jednostki (czynniki osobowościowe),
b) instytucje edukacyjne: szkoła, system szkolny, nauczyciele (czynniki pedagogiczne),
c) wpływy bliższego i dalszego środowiska (czynniki środowiskowe).
Wśród czynników osobowościowych ucznia wymienia się: wiek, płeć, inteligencję, rozwój biologiczny, sprawność psychoruchową, stan zdrowia, potrzeby psychiczne, temperament, uzdolnienia ogólne i kierunkowe, doświadczenia własne dziecka, osobiste zainteresowania, stosunek do przedmiotu, nauczyciela, szkoły. Z badań nad związkiem pomiędzy ilością czasu przeznaczonego na pracę domową o osiągnięciami uczniów wynika, że najwyższe wyniki osiągają ci uczniowie, którzy uczą się w domu „średnio dużo”. Nie dowiedziono związku między uczestnictwem w kulturze a osiągnięciami szkolnymi.
Wielu psychologów pedagogów uważa, że największy wpływ na osiągnięcia szkolne ma poczucie własnej wartości ucznia. Poczucie własnej wartości, bezpieczeństwo w relacjach interpersonalnych, możliwość samodzielnego decydowania o sobie- to warunki wystarczające dla prawidłowego rozwoju każdego człowieka.
Wiara w siebie to najważniejszy cel systemów edukacyjnych większości krajów Unii Europejskiej. Uczniowie o wysokiej samoocenie stawiają sobie wyższe i bardziej realistyczne cele, ponieważ nie przeraża ich perspektywa porażki, są o wiele bardziej skłonni do podejmowania ryzykownych prób i wyzwań, nawiązywania współpracy. Adekwatnie reagują na krytykę lub niepowodzenie- uczą się na błędach, ale nie obniża to ich poczucia wartości.
Uczniowie o niskiej samoocenie nie znają ani nie ufają swoim możliwościom, obawiają się brać w czymkolwiek udział, nadmiernie reagują na krytykę, osiągają na ogół wyniki poniżej swoich możliwości, wydają się niezdolni do koncentracji na zadaniu, gdyż zajmują się problemami, jakie mają sami ze sobą. Porażkę postrzegają jako jeszcze jeden cios dla ich wątłego poczucia wartości. Boją się niepowodzenia i krytyki, ale też nie potrafią przyjmować komunikatów i ocen pozytywnych, gdyż są one sprzeczne z negatywną opinia o samych sobie, jaką w sobie ukształtowali. Przyczyny różnic w samoocenie tkwią w relacjach dzieci z ich rodzicami. Wysoka samoocena wynika z tego, że dziecko jest akceptowane, traktowane w domu jako osoba ważna, interesująca. Dorośli stosują wobec takiego dziecka stały system nagradzania i karania (brak aprobaty złych zachowań) okazują im dużo miłości i dają poczucie znaczenia.
Wpływ nauczycieli i systemu szkolnego na osiągnięcia uczniów nie podlega dyskusji. Zróżnicowana dostępność szkół, ich wyposażenie, organizacja, poziom nauczycieli, preferowane metody pracy, zamiast wyrównywać dysproporcje wynikające z różnic indywidualnych uczniów pogłębiają je, a często stwarzają nowe problemy. Oto niektóre czynniki związane ze szkołą:
• system oświaty: budżet szkoły, doktryna polityki oświatowej, powszechność szkolnictwa, system kształcenia nauczycieli, wynagrodzenie nauczycieli, częstość zmian programowych, wpływ nauczyciela na program, roczny wymiar pracy ucznia.
• szkoła: model i program szkoły, środowisko społeczne, ilość uczniów w szkole, sprofilowanie klas, wyposażenie w pomoce, udział uczniów w kołach zainteresowań, rozkład zajęć szkolnych, organizacja pracy domowej, sposoby uczenia się przekazywane uczniom przez szkołę.
• nauczyciel: wiek, staż pracy, wykształcenie, specjalizacja przedmiotu, czas przeznaczony na przygotowanie się do lekcji, czytelnictwo literatury i czasopism specjalistycznych, doskonalenie zawodowe, metody nauczania, indywidualizacja nauczania, stosowanie nowoczesnej technologii nauczania, cechy osobowe, przygotowanie zawodowe, styl pracy, sposoby oceniania, stosunek do ucznia, znajomość ucznia, jego możliwości psychicznych.
Pośród czynników środowiskowych wpływających na osiągnięcia ucznia wymienia się najczęściej: sytuację materialną i mieszkaniową rodziny, środowisko rówieśnicze, wykształcenie rodziców, tradycje społeczności lokalnej, współdziałanie rodziców ze szkołą, funkcjonowanie systemu rodzinnego, doświadczenie edukacyjne rodziców, warunki pracy domowej, pomoc i zachęta do nauki ze strony rodziców, książki i gazety w domu, wielkość rodziny.
Najmocniej powiązane z osiągnięciami szkolnymi dzieci jest wykształcenie rodziców (potwierdził eksperyment wałbrzyski), dotyczy to przede wszystkim okresu szkoły podstawowej, kiedy to dzieci są szczególnie podatne na wpływ rodziców, wzory ich zachowań, styl życia. Wpływ ten nie zanika w szkole średniej.
W Szkole Podstawowej nr 2 im. Noblistów Polskich w Raciborzu nauczyciele, wychodząc naprzeciw potrzebom środowiska, jako cel pracy dydaktyczno- wychowawczej postawili sobie m. in. pozytywne motywowanie uczniów do pracy, a przez to rozwijanie wiary we własne siły. Rozporządzenie MEN dotyczące zasad klasyfikowania i oceniania umożliwiło stworzenie WSO, który daje szansę odniesienia sukcesu każdemu uczniowi. Oceniając wiadomości i umiejętności uczniów nauczyciele posługują się siedmiostopniową skalą punktową od 0 do 6. Ponadto, jako środek motywujący stosowane są połówki punktów.
Podobny charakter mają kryteria oceny zachowania dzieci. Z początkiem każdego semestru uczeń otrzymuje 100 punktów, co gwarantuje poprawna ocenę zachowania. Za różnorodną aktywność np. udział w konkursach przedmiotowych (10- 30 pkt), działalność ekologiczną, pracę na rzecz szkoły (1-15 pkt.), ale i punktualność (20 pkt), frekwencję, pomoc koleżeńską dzieci otrzymują odpowiednią liczbę punktów dodatnich przewidzianych w regulaminie. Negatywnie oceniane jest nieodpowiednie zachowanie np. niszczenie sprzętu (20pkt), wulgarne słownictwo (20pkt.), opuszczenie lekcji (2 pkt. za każdą) itd. System ten wymaga dużego nakładu pracy i konsekwencji od nauczycieli. Stosowany jest przez nas trzy lata. Systematycznie go usprawniamy, dostosowujemy do potrzeb. Nasi uczniowie i rodzice pozytywnie wypowiadają się o nim jak najbardziej pozytywnie, zauważają, że nawet uczeń słaby, ale chętny i aktywny, może otrzymać najwyższą oceną za zachowanie.
Kolejnym środkiem motywujący, podnoszącym wiarę uczniów we własne możliwości jest system odkrywania i rozwijania talentów, zdolności i zainteresowań dzieci. Jest to możliwe dzięki fachowej wiedzy kadry pedagogicznej, z która pracuję, zdobytej podczas warsztatów, kursów i szkoleń. Odkryte talenty, które zdaniem nauczycieli drzemią aktywność każdym dziecku, eksponujemy w Galerii Talentów, zastępującej popularne galerie wzorowego ucznia. Aby umożliwić każdemu dziecku znalezienie się wśród zdolnych stworzyliśmy specjalny „zestaw” talentów. Obok ekologa, recytatora, oratora, filozofa, matematyka, plastyka można znaleźć tam samarytanina i szczególnie kulturalnego.
Obserwujemy pozytywne efekty naszej działalności. Stworzone w SP nr 2 w Raciborzu warunki motywacji pozytywnej wyraźnie rozwinęły aktywność twórczą uczniów, znacznie obniżyły problem niesystematycznej realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci. Rodzice postrzegają nauczycieli jako partnerów w wychowaniu ich dzieci, w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i niesieniu fachowej pomocy rodzinom.
Depta Danuta
– nauczyciel kształcenia zintegrowanego
dyrektor Szkoły Podstawowej nr2 im. Noblistów Polskich w Raciborzu
