Na pomniku w Brzeziu odsłonięto kolejną tablicę w hołdzie poległym policjantom Policji Państwowej w Brzeziu oraz ofiarom Zbrodni Katyńskiej.
Pomnik w Brzeziu oraz tablica upamiętniająca policjantów posterunku w Brzeziu
W Brzeziu znajduje się pomnik, który na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci stał się miejscem zbiorowej pamięci lokalnej społeczności. W jego strukturę wmurowywano kolejne tablice pamiątkowe, poświęcone różnym grupom i osobom związanym z historią miejscowości. Upamiętniono na nich powstańców śląskich, mieszkańców Brzezia zamordowanych w niemieckich obozach koncentracyjnych, a także dwóch funkcjonariuszy Policji Państwowej – Józefa Paka i Wilhelma Rydygiela, ofiar zbrodni dokonanych przez NKWD wiosną 1940 roku.
Józef Pak urodził się w 1911 roku w Piaskach Ligockich koło Rybnika. Był związany z lokalnym środowiskiem kulturalnym jako członek chóru „Jutrzenka”, a zawodowo kształcił się w kierunku kupiectwa w Rybniku. Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej w latach 1931–1934 rozpoczął naukę w policji. W ramach służby został skierowany na posterunek w Brzeziu nad Odrą. W 1938 roku brał udział, wraz z innymi policjantami z województwa śląskiego, w zajęciu Zaolzia, a następnie został przeniesiony na posterunek w Boguminie. Do Brzezia powrócił po raz ostatni w przeddzień wybuchu II wojny światowej, w drodze do Katowic, skąd funkcjonariusze śląskiej policji mieli udać się do punktu zbornego w Tarnopolu. Plan wcielenia ich do wojska nie został zrealizowany z powodu agresji Związku Sowieckiego. Policjanci zostali aresztowani i wywiezieni do obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Józef Pak został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD wiosną 1940 roku w Twerze. Oficjalna informacja o jego losie dotarła do rodziny dopiero w 2000 roku, po publikacji książki Jana Delowicza „Śmierć przyszła wiosną”.
Wilhelm Rydygiel urodził się w 1891 roku w Czernicy. Po ukończeniu szkoły podjął pracę w kopalni „Anna” w Pszowie. Brał udział w I wojnie światowej, walcząc na froncie zachodnim. Po zakończeniu wojny uczestniczył w III powstaniu śląskim, a następnie wstąpił do Policji Państwowej. W latach 1922–1939 pełnił służbę na posterunku w Brzeziu nad Odrą, będąc jedną z kluczowych postaci miejscowej policji. W połowie sierpnia 1939 roku objął stanowisko komendanta policji w Czerwionce. Podobnie jak Józef Pak trafił do Tarnopola, gdzie dostał się do niewoli sowieckiej. Był przetrzymywany w obozie w Ostaszkowie, a następnie zamordowany przez NKWD wiosną 1940 roku w Twerze.
Tablica upamiętniająca obu policjantów, umieszczona na pomniku w Brzeziu, stanowi trwałe świadectwo losów funkcjonariuszy Policji Państwowej z regionu, którzy padli ofiarą sowieckiego aparatu represji. Pomnik pozostaje ważnym miejscem lokalnych uroczystości i refleksji nad historią XX wieku, łącząc w jednym miejscu pamięć o powstańcach, ofiarach niemieckich obozów koncentracyjnych oraz zbrodni katyńskiej.
W maju 2000 roku na łamach pisma BRZESKI PARAFIANIN ukazał się artykuł Małgorzaty Rother-Burek, Golgota Wschodu – 1940 – 2000, w którym czytamy:
„14 kwietnia bieżącego roku odbyła się w Rybniku uroczystość poświęcona 60 rocznicy zbrodni jakiej dokonały z premedytacją władze byłego ZSRR na podstawie tajnej decyzji z 5 marca 1940 roku. Wiosną tego roku funkcjonariusze NKWD zamordowali 21 857 polskich jeńców wojennych z obozu w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz z różnych więzień. Stało się to w kilku miejscowościach na terytorium dzisiejszej Rosji, Ukrainy i Białorusi. Ten mord został określony symbolicznie jako Zbrodnia Katyńska.”
27 kwietnia 2001 roku, z inicjatywy redakcji BRESKIEGO PARAFIANINA, poświęcono tablicę upamiętniającą polskich policjantów z Brzezia, którą umieszczono na brzeskim pomniku.
„Przypominając tamtą tragiczną historię naszej ziemi – jakoby mało było jeszcze tej tragedii – już wtedy szlaki zbrodni wojennej wskazywały również na wschód – lecz wydarzenia, które dziś historia określa wspólnym mianem Zbrodni Katyńskiej – otoczone były tajemnicą, milczeniem. Nadszedł czas, by uzupełnić lukę historii. Takim to właśnie aneksem jest dzisiejsza ceremonia…” – pisała wówczas Małgorzata Burek, redaktor naczelna pisma, w artykule: W przeddzień 210. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, 80. rocznicy III Powstania Śląskiego, w święto Królowej Polski…”
Do powyższych kart historii nawiązywały przemówienia podczas uroczystego odsłonięcia kolejnej pamiątkowej tablicy, w dniu 14 grudnia 2025 roku z inicjatywy Komendy Policji.
– Szanowni państwo parlamentarzyści, panowie komendanci, przedstawiciele wszystkich służb mundurowych, przede wszystkim funkcjonariusze policji i droga rodziną. Dziś podniosła chwila, wyjątkowy moment, wyjątkowa uroczystość poświęcona pamięci tych, którzy w sposób bohaterski, w sposób brutalny zostali zamordowani przez Sowietów na wschodzie. To dziś spotkamy się tu, by uczcić pamięć właśnie tych ludzi, którzy zostali odarci z godności, a później zamordowani. Ale zapewne do końca swych chwil ci funkcjonariusze nie stracili swojego honoru i miłości do ojczyzny. Ten drobny gest, który za sprawą pana komendanta młodszego inspektora Marka Ryszki, któremu tutaj pragnę serdecznie podziękować, to wyraz głębokiego patriotyzmu poświęcony pamięci tych, o których nigdy nie wolno nam zapomnieć. – mówił do zgromadzonych Michał Kuliga, zastępca Prezydenta Raciborza.
– Wszyscy zebrani, zacni goście, ale nade wszystko rodzino, potomkowie naszych dwóch raciborskich bohaterów. Oni poświęcili się za nas, oni oddali życie. Ale tak naprawdę oddajemy cześć wszystkim tym, którzy zginęli za wolną, niepodległą Polskę. W trakcie II Wojny Światowej, jak również wcześniej, kiedy młoda Polska się odradzała. Policjanci, Policji Państwowej, jak i również wszyscy inni mundurowi byli jedną z naszych sił świeżo powstałego państwa. Nie możemy zapominać, że wcześniej 123 lata naszego kraju nie było na mapie świata. Dopiero 1918 rok, kiedy pojawiła się wolność. W tym również organy siłowe, jakim bezsprzecznie była Policja Państwowa i również autonomiczna Policja Województwa Śląskiego, albowiem nie możemy zapominać, że w strukturach Śląska istniała taka Policja. – dodał aspirant sztabowy Maciej Dziergas (przewodniczący Zespołu ds. „Opieki nad grobami i miejscami pamięci o policjantach” Zarządu Głównego NSZZ Policjantów oraz przedstawiciele NSZZ Policjantów).
Treść tablicy, umieszczonej na pomniku w Brzeziu w 85. rocznicę Zbrodni Katyńskiej brzmi: W HOŁDZIE FUNKCJONARIUSZOM POLICJI PAŃSTWOWEJ I POLAKOM WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ZAMORDOWANYM PRZEZ SOWIETÓW WIOSNĄ 1940 ROKU W ZBRODNI KAYŃSKIEJ.
Zobacz zdjęcia z uroczystości
zdjęcia i opracowanie Ireneusz Burek
