14 października minęła 234. rocznica utworzenia Komisji Edukacji Narodowej. Dzień ten w całym kraju obchodzony jest jako Święto Edukacji Narodowej bądź Dzień Nauczyciela.To święto, niezwykle ważne dla polskiej oświaty ma swe źródła w przemianach, jakie w XVIII w. zachodziły niemalże w całej Europie. Zmiany, o których mowa, zostały okrzyknięte mianem kultury oświecenia, której celem było wyjście naprzeciw intelektualnym nowinkom. Ideałem doby oświecenia był człowiek błyskotliwy i wykształcony. Dlatego też w wielu krajach, w tym także w Rzeczpospolitej, zaczęto kłaść duży nacisk na rozwój szkolnictwa. W pierwszej kolejności dążono do stworzenia nowej formy dydaktycznej, w ramach której „nauka miała stać się bliska potrzebom życia zarówno codziennego jak i obywatelskiego. Zamiast retorów, nowa szkoła wypuszczała świadomych potrzeb publicznych obywateli” (J. A. Gierowski, Historia Polski 1764-1864, Warszawa 1986, s. 49). Tak zreformowana oświata miała być dostępną dla jak najszerszej warstwy społeczeństwa, przestając być jednocześnie przywilejem dla poszczególnych grup ludzi
Aby jednak dynamicznie przeprowadzić reformę, należało zeświecczeniu poddać niemalże całą oświatę, która w dużej mierze znajdowała się w rękach Kościoła. A ten niechętnie spoglądał na tego typu przemiany. Świadczy o tym niejednolita postawa katolickiego duchowieństwa. Podczas, gdy wyżsi kościelni hierarchowie opowiadali się głównie przeciwko zmianom, duchowieństwo niższe przyjmowało – choć nie masowo – postawy liberalne.
Pierwszym krokiem mającym nadać polskiej oświacie świecki charakter było utworzenie w 1765 r. w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Szkoły Rycerskiej. Placówką, nastawioną głównie na kształcenie przyszłych oficerów kierował Adam Kazimierz Czartoryski. Ze szkoły wyszedł niejeden późniejszy polski dowódca, jak chociażby Tadeusz Kościuszko. Drugim etapem była kasata zakonu jezuitów, pod których skrzydłami znajdowała się duża część szkolnictwa średniego (na 104 kolegia, jezuici władali 66).
Wszelkie reformy musiał jednak uchwalić sejm. Obrady rozpoczęły się 19 kwietnia 1773 roku w Warszawie. Pierwsze decyzje były wręcz fatalne dla Rzeczpospolitej (zaakceptowano m. in. I rozbiór kraju). Kolejne orzeczenia zasługują już natomiast na większą uwagę. Posłowie, mając na uwadze konieczność wprowadzenia zmian w szkolnictwie powołali do życia kolegialny organ zwany Komisją Edukacji Narodowej, której to przekazano majątek odebrany wcześniej jezuitom. W skład Komisji wchodziło 8 osób, powoływanych na lat 6. Pierwszymi jej członkami byli senatorowie: bp wileński – Ignacy Józef Massalski (późniejszy zdrajca Ojczyzny i targowiczanin), bp płocki, a od roku 1784 prymas – Michał Jerzy Poniatowski, wojewoda gnieźnieński – August Sułkowski, podkanclerzy wielki litewski – Joachim Chreptowicz oraz posłowie: były kanclerz wielki koronny – Andrzej Zamoyski, komendant Szkoły Rycerskiej – Adam K. Czartoryski, marszałek nadworny litewski – Ignacy Potocki (pełnił funkcję powstałego w 1775 r. Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych) i Antoni Poniński. Aktywnymi współpracownikami Komisji Edukacji Narodowej było także wielu znakomitych pedagogów, jak ks. Hugo Kołłątaj, Grzegorz Piramowicz czy o. Kazimierz Narbutt. Najważniejszym organem KEN było wymienione już Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, celem którego było m. in. opracowywanie programów nauczania i przygotowywanie materiałów dydaktycznych.
„Komisja przejęła pod swój nadzór „wszystkie generalne akademie, gimnazja, kolonie akademickie, szkoły publiczne, żadnych nie wyłączając, z tym wszystkim, co tylko do wydoskonalenia nauk i oświecenia młodzi szlacheckiej ściągać się może”. Podporządkowane jej zostały dwa uniwersytety – w Krakowie i Wilnie, ponad 30 szkół tzw. akademickich, ponad 40 szkół zakonnych, 4 szkoły wojskowe (oprócz Szkoły Rycerskiej, powołanej przez króla) oraz znaczna liczba szkół parafialnych” (S. Grodziski, Polska w czasach przełomu (1764-1815), Wielka Historia Polski, t. 6, Kraków 1999, s. 69).
W programach nauczania KEN położyła ogromny nacisk na nauki ścisłe, poznawanie języka oraz geografii i historii narodowej ograniczając tym samym znaczenie łaciny i likwidując teologię. Wśród wybitnych nauczycieli znaleźli się m. in. Marcin Poczobutt-Odlaniecki (astronomia), Jan Śniadecki (matematyka), Krzysztof Kluk (opis polskiej flory), Antoni Popławski (ekonomia), Rafał Czerwiakowski i Jędrzej Badurski (medycyna) oraz Adam Naruszewicz (historia).
Powstanie i działalność Komisji Edukacji Narodowej bez wątpienia było jednym z największych osiągnięć kulturowych polskiego oświecenia. Dzięki tej fenomenalnej i doniosłej reformie, XVIII-wieczna Rzeczpospolita, mimo doznanej klęski w postaci I rozbioru, znalazła się w czołówce europejskich krajów. Także wśród polskich obywateli dało się zauważyć wzrost nowych, dotąd niespotykanych postaw; nowoczesne, wykształcone społeczeństwo stało się jeszcze bardziej odpowiedzialne za losy kraju. W końcu – KEN była ukoronowaniem działalności Stanisława Konarskiego, założyciela Collegium Nobilium i reformatora wszystkich szkół pijarskich.
/Cancer/
Środowisko, jakość życia, ekologia
