Głównym celem Międzynarodowego Projektu „Inspire School Education by Non-formal Learning” jest wykreowanie współpracy pomiędzy instytucjami pozaszkolnymi a formalną edukacją w szkole.
Według Komisji UNESCO nieformalna edukacja obejmuje około 70% wszystkich ludzkich procesów uczenia się. 
Edukacja nieformalna koncentruje się na człowieku, a nie na przedmiocie nauczania czy materiałach dydaktycznych. Realizowana jest przez wiele instytucji życia publicznego, które nie należą do oficjalnego systemu oświatowego. Nieformalna edukacja nie prowadzi zatem do uzyskania określonych uprawnień zawodowych. Podejmowana jest z inicjatywy osoby uczącej się, a jej celem jest uzupełnienie formalnego nauczania poprzez umożliwienie zastosowania w praktyce wiedzy zdobytej w szkole. Większość programów edukacji nieformalnej realizowanych jest w czasie wolnym od zajęć szkolnych.
Nieformalne uczenie się jest procesem, który trwa przez całe życie. Człowiek zdobywa wiedzę, umiejętności i określone wartości na podstawie codziennych doświadczeń oraz wychowawczego wpływu swojego otoczenia – rodziny, wizyt w bibliotece, muzeum, parku, zoo, czy kontaktu z mediami.
Szczególnego znaczenia nabiera możliwość kształtowania poprzez edukację nieformalną szczególnych cech społecznych u uczących się. Mamy tu na myśli przede wszystkim odpowiedzialność społeczną i osobistą, zdolność podejmowania inicjatyw, umiejętność efektywnego porozumiewania się w grupie oraz gotowość do uczciwego zachowania się oraz poszanowania norm społecznych.
Wskazane zalety edukacji nieformalnej stwarzają warunki do wykorzystania tej formy uczenia się w wielu ważnych obszarach życia społecznego. Jednym z takich obszarów jest problem racjonalnego użytkowania energii, ochrony klimatu oraz promowania źródeł energii odnawialnej.
Badania na temat realizacji programów edukacyjnych odnoszących się do zagadnień energii odnawialnej zostały zapoczątkowane w Europie w 2004 roku przez ManagEnergy. Wnioski z tych badań wskazują na nieodzowne czynniki warunkujące skuteczność edukacji we wspomnianym obszarze:
– Realizacja projektów wspierających ideę „uczenia się przez doświadczenie”. Zasada ta odnosi się przede wszystkim do pracy z dziećmi. Należy zachęcać je do wspólnych zabaw, twórczości i doświadczeń. Zdobyta w ten sposób wiedza, umiejętności i wartości będą łatwiej przenoszone do osobistych zachowań dzieci.
– Integracja z programem nauczania.
– Połączenie aspektów teoretycznych z praktycznymi.
– Szkolenie nauczycieli.
Przedstawione wyniki wskazują na potrzebę opracowywania programów edukacyjnych, które wdrażałyby wskazane założenia. Przykładem takiego programu jest Międzynarodowy Projekt „Inspire School Education by Non-formal Learning”, realizowany od początku 2008 roku przez naszą Uczelnię. Cele „Inspire” są zgodne z ideą „Dekady Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju”. Projekt skupia się na wykreowaniu współpracy pomiędzy pozaszkolnymi miejscami edukacji a formalnym nauczaniem w szkole w zakresie tematyki energii odnawialnej i niekorzystnych zmian klimatycznych spowodowanych przez nieracjonalne gospodarowanie energią. Celem projektu jest opracowanie skutecznych metod realizacji wymienionych zagadnień, głównie w ramach edukacji nieformalnej, ulepszanie jakości kursów doskonalenia nauczycieli w zakresie intensywniejszego wykorzystania przez nich nauczania nieformalnego oraz promowanie nowych miejsc uczenia się.
Partnerem wiodącym Projektu jest Uniwersytet Nauk Stosowanych w Hamburgu. Pozostali partnerzy to Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu, Uniwersytet w Daugavpils na Łotwie oraz NaturGut Ophoven w Niemczech. Menagerami Projektu ze strony naszej Uczelni są dr Beata Fedyn i dr Ilona Gembalczyk. Zespół projektowy tworzą pracownicy Instytutu Studiów Edukacyjnych i administracji: prof. dr hab. Gabriela Kapica, dr Iwona Konopnicka, dr Gabriela Kryk, mgr Magdalena Liszka, mgr Zofia Kurzeja, mgr Ewa Świerczek, mgr Anna Zdanowska, mgr Józefa Kielak, mgr Aleksandra Urban, Katarzyna Kasowska (sekretarz Projektu), mgr Agnieszka Dereń, Sabina Picho, Zuzanna Mika, Brygida Mizioch, Janusz Krajewski oraz mgr Bogusława Bąk (nauczyciel biologii z II Liceum Ogólnokształcącego w Raciborzu, konsultant I etapu projektu).
Dwuletni Projekt realizowany jest w kilku etapach. Pierwszy zakończony we wrześniu polegał na dokonaniu analizy integracji nieformalnego nauczania pozaszkolnego z programem nauczania w szkole podstawowej i gimnazjum w krajach partnerskich. Analiza dotyczyła propagowania wykorzystania energii odnawialnej. Liderem tego pakietu był Uniwersytet w Daugavpils.
Wspomniana analiza została oparta na studium literatury i badaniach sondażowych. Wykorzystano tu światowe i europejskie raporty, prawo oświatowe, podstawę programową kształcenia ogólnego, artykuły w czasopismach, strony internetowe oraz wyniki badań naukowych. Przeprowadzono także wywiady z ekspertami z instytucji kształcenia nauczycieli, pozaszkolnych miejsc nauki oraz szkół. Dokonano również badań sondażowych nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów. Narzędzia badawcze oraz metodę analizowania otrzymanych danych opracował lider pakietu. Jednocześnie w krajach partnerskich opracowano strukturę edukacji nieformalnej i szczegółową charakterystykę instytucji nieformalnego nauczania działających w okolicach instytucji biorących udział w Projekcie.
Podsumowanie opisanego etapu odbyło się 18-19 czerwca w Daugavpils. Uzgodniona na nim postać angielskojęzycznego raportu. Każda część raportu opracowana została przez badaczy polskich, niemieckich i łotewskich. Zespół z naszej Uczelni przygotował również wersję raportu z częścią w języku polskim. Wspomniane raporty dostępne są na stronie internetowej www.inspire-project.eu oraz w bibliotece. W ramach szerokiej dystrybucji produktów Projektu raport został rozesłany do raciborskich szkół podstawowych i gimnazjów oraz do instytucji nieformalnej edukacji. Wyniki naszych badań zostaną także przedstawione na II Raciborskim Seminarium Pedagogicznym „Edukacja formalna i nieformalna w procesie rozwoju kapitału ludzkiego” oraz na konferencji organizowanej przez Uniwersytet w Daugavpils („VII International JTEFS/BBC Conference Sustainable Development . Culture. Education”, 5-8.05.2009).
Obecnie kończymy realizację kolejnego etapu, a mianowicie przygotowujemy innowacyjne materiały edukacyjne na temat energii odnawialnej i zmian klimatu. Przeznaczone są one dla nieformalnych miejsc edukacji. Liderem tego pakietu jest NaturGut Ophoven.
Każdy partner opracowuje 5 innowacyjnych jednostek zajęć dla nieformalnych miejsc edukacji. Propozycje zajęć zintegrowane są z programem szkolnym (przyroda, biologia, edukacja ekologiczna jako ścieżka przedmiotowa). Tematem zajęć jest energia odnawialna i jej użytkowanie. Rozwijają one wiedzę ekologiczną oraz kompetencje społeczne i świadomość społecznej odpowiedzialności za środowisko. Oparte są na wykorzystaniu aktywnych metod nauczania (uczenie się przez doświadczenie, multisensoryczne podejście do procesu nauczania – uczenia się) oraz dostępnych form nieformalnego nauczania.
Robocze spotkanie dotyczące tego etapu odbyło się 22 października na terenie naszej uczelni. W grudniu opracowane konspekty zajęć zostały wydrukowane oraz umieszczone na stronie internetowej Projektu. Przygotowywane materiały oparte są na idei edukacji energetycznej. Edukacja ta dąży do ukształtowania postaw przyszłych użytkowników energii, uczy lepiej korzystać z energii, uświadamia szkody wywołane przez jej konsumpcję oraz wartość tego ograniczonego zasobu. Skierowana jest do dzieci i młodzieży, ponieważ mogą oni stać się skutecznymi doradcami w zakresie korzystania z energii we własnych rodzinach.
Nieformalne miejsca edukacji są szczególnie polecane do realizacji edukacji energetycznej. Można tu bowiem prowadzić zajęcia w sposób „wciągający” i „zajmujący”, z wykorzystaniem zabawy i współuczestnictwem uczących i nauczanych. Przygotowywane zajęcia mają oczywiście taki charakter. Już same tytuły zachęcają do udziału i wspólnej zabawy. Oto przykłady niektórych z nich: „Od ziarenka do energii”, „Bądź oszczędny-uratuj pingwina”, „Zasłona przeciwsłoneczna dla niedźwiedzia polarnego”, „Eko-dom”, „Nils Holgersson i lot dzikich gęsi”.
Zajęcia opracowane przez polski zespół przeznaczone są dla dzieci w wieku 7-9 lat. Dr I. Konopnicka, mgr A. Zdanowska, mgr A. Urban przygotowały ciekawe propozycje: „Jak wygląda wiatr”, „Las źródłem energii życiowej człowieka”, „Pomocnicy ekoelfów”, „Reporterzy lokalnej gazety”, „Zostań mistrzem ekologii”.
W grudniu rozpoczął się następny moduł, a mianowicie przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń dla nauczycieli „Wykorzystanie nauczania nieformalnego w szkole”. Szkolenia skupiają się na wdrożeniu wcześniej opracowanych materiałów oraz przygotowaniu nauczycieli do integracji nauczania nieformalnego z nauczaniem formalnym. Celem treningów jest również przygotowanie nauczycieli (zapoznanie z metodami i narzędziami) do poszukiwania i analizowania działalności instytucji kształcenia nieformalnego oraz nawiązywania z nimi współpracy. Program szkoleń uwzględnia potrzeby nauczycieli związane z programem zajęć oraz umożliwia nabycie kluczowych kompetencji umożliwiających wykorzystanie kształcenia ustawicznego.
Treningi podlegają testowaniu. Umożliwia to innowacyjne wykorzystanie nieformalnych miejsc nauki w trakcie realizacji zagadnień dotyczących wydajnego użytkowania energii oraz używania energii odnawialnej. Zakłada się, że treningi wdrożą nauczycieli do codziennej praktyki wiązania nieformalnego nauczania z formalnym. W wyniku ewaluacji poprzednich etapów projektu oraz jednego kursu testowego w każdym kraju, zorganizowany zostanie jeden kurs europejski dla wszystkich partnerów. Opracowany zostanie również podręcznik kursu szkoleniowego, który stanie się głównym produktem opisywanego Projektu.
dr Beata Fedyn, dr Ilona Gembalczyk
Artykuł zaczerpnięto z miesięcznika "Eunomia" nr 9 (22)
Czytaj również:
– inne artykuły zaczerpnięte z Eunomii
– artykuły związane z PWSZ w Raciborzu
Rynek pracy, edukacja, depopulacja
