Próba spojrzenia na Śląsk i jego mieszkańców Anno Domini 2014 w kontekście ponadnarodowych procesów integracyjnych w Europie.
Zaprezentowany zbiór jest efektem projektu „Śląsk – dziesięć lat członkostwa w Unii Europejskiej”, który realizowany był w 2013 i 2014 roku. Dziesiąta rocznica członkostwa w Unii Europejskiej (przypadająca na dzień 01.05.2014) stanowi niewątpliwie idealną cezurę czasową do podjęcia refleksji nad bilansem korzyści i kosztów, jak również szans i zagrożeń wynikających z obecności w UE. Wiele powstających z tej okazji analiz i opracowań prezentuje perspektywą państwowo-centryczną, gdzie podmiotem integracji jest państwo narodowe i jego władze centralne. Tymczasem celem podjętego projektu było spojrzenie na proces integracyjny w Europie z perspektywy regionu. Unia Europejska to nie tylko, czy wręcz nawet nie przede wszystkim unia państw. Co najmniej od czasów Traktatu z Maastricht, Unia ma ambicje być aliansem obywateli i jest też, de facto, unią regionów. Budżet unijny, który przecież nie ma zbyt daleko idących ambicji redystrybucyjnych – za wyjątkiem polityki rolnej (której udział we wspólnotowym budżecie systematycznie maleje) oraz polityki spójności, której udział – ku uciesze polskich i czeskich regionów – systematycznie rośnie. Granice państwowe bardzo rzadko w historii stanowiły szczelną barierę, hermetycznie odgradzającą jedną społeczność od drugiej. To raczej okres powojennego komunizmu w Europie stanowił wyjątek od reguły. W takim sensie wyraźnie widać, że euroregionalne inicjatywy, (których częścią jest niniejsze opracowanie), są raczej powrotem do normalności.
Zbiór tekstów, które składają się na niniejsze opracowanie stanowi więc próbę spojrzenia na Śląsk i jego mieszkańców Anno Domini 2014 w kontekście ponadnarodowych procesów integracyjnych w Europie. Autorzy opracowań byli uczestnikami wykładów otwartych, konferencji i debat, które odbywały się w ramach projektu na przestrzeni osiemnastu miesięcy. Zaproszeni Autorzy są specjalistami z bardzo różnorodnych dziedzin, takich jak ekonomia, politologia, socjologia, geografia społeczna, administracja, pedagogika, socjolingwistyka, kulturoznawstwo i wiele innych. Taka różnorodność gwarantuje interdyscyplinarny charakter opracowania, co samo w sobie stanowi wartość dodaną. Wielowymiarowe procesy integracji europejskiej i ich wpływ na życie transgranicznego regionu odbywają się na wielu przenikających się płaszczyznach i wymiarach, w konsekwencji takowa powinna być również analiza ich dotycząca – interdyscyplinarna. Oczywiście niniejsza publikacja nie jest w stanie wyczerpać wszystkich aspektów istotnych z punktu widzenia funkcjonowania regionu w dynamicznej rzeczywistości integrującego się bloku gospodarczego. Tym niemniej wyselekcjonowane teksty prezentują ważną ilustrację stanu Śląska w dziesiątą rocznicę przystąpienia do Unii Europejskiej.
Pierwszy rozdział jest zatytułowany – „Rozwój Śląska a proces integracji europejskiej”. W jego pierwszym podrozdziale – „Integracja europejska jako szansa emancypacyjna dla współczesnych regionów – miejsce, rola i podmiotowość regionów we współczesnej Europie” uwypuklona jest rola regionów (w szczególności regionów przygranicznych) w procesie integracji europejskiej oraz vice versa rola współczesnych form integracyjnych w Europie w rozwoju regionów. Należy podkreślić, że regiony zawsze były jedną z podstawowych jednostek politycznych i gospodarczych w Europie. Były również naturalnym lokum dla życia społecznego oraz punktem odniesień tożsamościowych. Tymczasem integracja europejska stanowi interesujący czynnik kontekstualny, który pozwolił wielu regionom odzyskać swoją podmiotowość.
Drugi tekst, autorstwa Jarosława Jańczaka, nosi tytuł – „Śląska transformacja z perspektywy obrzeży: Görlitz – Zgorzelec i Cieszyn – Český Tĕšín jako laboratoria regionalnej integracji europejskiej”. Przykłady zaczerpnięte ze Śląska wydają się być tutaj naturalnym wyborem, choćby ze względu na jego złożoną historię i obecny potencjał związany z położeniem geograficznym. Obydwa przywołane elementy osadzają region Śląska w samym centrum trudnego dziedzictwa historycznego Starego Kontynentu oraz sposobów radzenia sobie z nim – tak przezwyciężania, jak i wykorzystywania, co stanowi natomiast jeden z konstytutywnych elementów procesu integracji europejskiej. Autor podsumowuje dziesięciolecie polskiego członkostwa w Unii Europejskiej na przykładzie Śląska, czyniąc to z perspektywy obrzeży – biorąc jako przykłady dwa śląskie graniczne miasta bliźniacze: Cieszyn i Czeski Cieszyn na granicy Polski z Czechami oraz Görlitz i Zgorzelec na granicy polsko – niemieckiej. Wybór tych położonych na granicach polskiego Śląska (i jednocześnie wewnątrz obszaru Śląska historycznego) miast stanowi aplikacje konceptu (trans)granicznych jednostek terytorialnych jako laboratoriów integracji europejskiej – miejsc, gdzie projekt integracji kontynentalnej testowany jest w kontrolowanych warunkach w mikroskali. Zaprezentowane w tekście rozważania prowadzą do wniosku, iż integracja kontynentalna owocuje tak deboundaryzają, jak i refrontieryzacją, co pozwala na odtwarzanie historycznych powiązań regionalnych.
Trzeci tekst pierwszego rozdziału dotyczy kwestii sytuacji społeczno-gospodarczej województwa śląskiego na tle polityki spójności Unii Europejskiej. Po ponad dwóch dekadach transformacji oraz po jednej dekadzie członkostwa w Unii Europejskiej Autor w analityczny sposób postanawia przyjrzeć się podstawowym parametrom społecznym i ekonomicznym, które pozwalają określić pozycję województwa śląskiego w strukturze kraju, jak i na tle integrującego się kontynentu. Kontekst europejski jest w wypadku prowadzonej tutaj analizy wyjątkowo cenny ze względu na cele w zakresie spójności społeczno– ekonomicznej, które wytycza przed sobą Unia Europejska.
Ostatni tekst tego rozdziału podejmuje problematykę „Celów rozwojowych województwa śląskiego na tle przesłanek społeczno-ekonomicznych po dziesięciu latach członkostwa w Unii Europejskiej”. Zamiarem Autora jest analiza celów wyznaczonych dla województwa śląskiego w dokumentach strategicznych programujących rozwój regionu pod kątem ich adekwatności do przesłanek o charakterze społecznym i gospodarczym. Wybór Śląska wydaje się nie tylko naturalny ze względu na tematykę całości publikacji, ale również ze względu na wagę tego regionu w gospodarce Polski w ogóle. Tak jak na początku XXI wieku, w momencie akcesji do UE (2004), tak i w 2014 roku województwo śląskie jest cały czas jednym z najważniejszych – pod względem gospodarczym – regionów Polski. Główna konkluzja płynąca z przeprowadzonej tu analizy pozwala sformułować wniosek, iż cele podane w dokumentach programujących rozwój województwa mają charakter spójny i są adekwatne w stosunku do przesłanek o charakterze społeczno-ekonomicznym.
Drugi rozdział dotyka z kolei ważnej kwestii tożsamości regionu i mieszkańców Śląska w warunkach jednoczącej się Europy. Rozdział otwiera tekst – „Tradycyjne identyfikacje tożsamościowe wobec tendencji post-etnicznych we współczesnej Europie – śląskie egzemplifikacje”. Jego punkt wyjścia stanowi obserwacja, że współcześnie obserwujemy dynamiczne zmiany odniesień tożsamościowych dokonujących się właściwie wewnątrz jednego pokolenia. Zglobalizowana rzeczywistość społeczna generuje wielopłaszczyznowy układ tożsamości, w których takie pojęcia (i towarzyszące im identyfikacje) jak państwo, naród, czy etniczność nie stanowią już głównego spoiwa struktury społeczeństw. Warto w związku z tym przyjrzeć się na nowo głównym kategoriom nauk społecznych, które były dotychczas kluczowe przy opisie, eksplanacji i interpretacji procesów społecznych przez pryzmat właśnie tych post-etnicznych, post-narodowych tendencji zachodzących zarówno w przestrzeni ponadpaństwowej (integracja europejska, globalizacja), jak i subpaństwowej (renesans regionalizmów). Poczucie przynależności do rozmaitych wspólnot wyobrażonych, także do lokalnych i regionalnych społeczności, budowane jest współcześnie – dzięki intelektualnej i materialnej emancypacji jednostek – głównie na bazie indywidualnych dyspozycji, które zmieniają się i fluktuują, w konsekwencji przeplatając się i tworząc „wspólnotę o zróżnicowanej geometrii”. Jak to określa Joseph Weiler – demos o zróżnicowanej geometrii, gdzie poszczególne typy identyfikacji konstruowane są w odniesieniu do odmiennych niekonfliktowych kryteriów. Taki identyfikacyjny pluralizm sprzyja odradzaniu się regionalizmów, które dotychczas często tłumione były przez monopol państwa i narodu, co czyni Śląsk i Ślązaków bardzo interesującym przedmiotem badań naukowych.
W kolejnym podrozdziale kulturoznawca Jerzy Gorzelik podejmuje temat: „Pozytywny kod śląskości. Tożsamość śląska w kontekście integracji europejskiej”. Autor zauważa, że teza, iż przystąpienie Polski do UE przyczyniło się szczególnie do rozbudzenia aspiracji Górnoślązaków ma wciąż charakter publicystyczny, bowiem brak na to naukowych badań. Akcesja do Unii Europejskiej nie spowodowała zmiany statusu śląskiej grupy etnicznej ani relacji między śląską peryferią a politycznym centrum w Warszawie. Nie zaszły w jej wyniku systemowe zmiany, które mogłyby spowodować zdecydowane przejście od śląskiej tożsamości oporu, opartej na poczuciu wykluczenia, do tożsamości projektu, odwołującej się do pozytywnego kodu kulturowego i powszechnie akceptowanych celów grupowych. Transformacja ta hamowana jest znacząco – co potwierdza raport naukowców z 2009 roku – przez brak edukacji regionalnej i związany z tym katastrofalny stan wiedzy o historii i dziedzictwie kulturowym Górnego Śląska. Stan ten utrudnia konstruowanie dojrzałej, możliwie wolnej od ahistoryzmów narracji historycznej. Ważnym górnośląskim projektem tożsamościowym jest rewitalizacja dziedzictwa industrialnego, wyróżniającego region na tle Rzeczypospolitej Polskiej. W tym przypadku, choć początek społecznej debaty na ten temat sięga okresu przedakcesyjnego, wpływ akcesji do UE jest łatwo uchwytny i niekwestionowany. Dzięki unijnym środkom możliwa stała się realizacja szeregu projektów flagowych, a przykład partnerskich regionów w „starej Unii” dostarczył wzorców działania.
Kolejny tekst, autorstwa Małgorzaty Myśliwiec, nosi tytuł: „Górnośląski regionalizm – oddziaływanie wzorców europejskich”. Punktem wyjścia dla rozważań Autorki jest konstatacja, iż historia Śląska pokazuje bardzo wyraźnie, że jest to typowy, europejski region pogranicza. Usytuowanie pomiędzy znaczącymi politycznie mocarstwami powodowało, że na przestrzeni następujących po sobie wieków kilkakrotnie zmieniała się jego przynależność państwowa. To z kolei w znacznym stopniu wpływało na miejscowy sposób myślenia, porozumiewania się, czy gospodarowania. W tym kontekście należy zauważyć, że oddziaływanie rozmaitych wzorców europejskich na Śląsku nie jest zjawiskiem nowym. Jednakże proces demokratyzacji państwa polskiego po 1989 roku, a przede wszystkim przystąpienie do struktur Unii Europejskiej w 2004 roku, skłoniło wiele środowisk politycznych do szczegółowej analizy rozwiązań przyjętych w poszczególnych państwach europejskich w różnych wymiarach ich funkcjonowania. Dlatego też głównym celem podjętej analizy jest pokazanie, w jaki sposób europejskie wzorce oddziałują na formy przejawiania się górnośląskiego regionalizmu.
Tematyka tożsamościowa kontynuowana jest w kolejnym opracowaniu – tym razem Agnieszka Turoń-Kowalska podejmuje temat: „W poszukiwaniu tożsamości… wokół europejskości Śląska”. Autorka uwidacznia brak zrozumienia dla specyfiki regionu śląskiego, jego skomplikowanej i niejednoznacznej historii, do której część mieszkańców odwołuje się nakreślając swoją tożsamość. Tymczasem Śląsk od zarania dziejów przejawiał pewną specyfikę, która wyrażała się przede wszystkim niemożliwością przypisania regionu do jednej wspólnoty państwowej. To niesie za sobą również, po pierwsze niemożność przypisania na przestrzeni dziejów Ślązaka do jednej narodowości; z drugiej strony, nadaje mu możliwość – w zależności od przekazywanego mu dziedzictwa kulturowego – własnej identyfikacji. Autorka konstatuje, iż region Śląska będący dekadę w Unii Europejskiej korzysta w pełni z instrumentarium, aby wyrazić swoją tożsamość poprzez m.in.: wybory na szczeblu lokalnym, rejestracje stowarzyszeń, powszechny spis ludności, tworzenie instytucji naukowych i kulturalnych, publikacje dotyczące historii, które mają odczarować i pozwolić zrozumieć nieznany jednak Śląsk, próby rejestracji języka i narodowości śląskiej – i wskazać na wysoko zaawansowaną europejskość Śląska.
Piotr Kocyba dotyka bardzo istotnej kwestii z punktu widzenia konstrukcji tożsamościowych, a mianowicie problematyki języka śląskiego. W swoim tekście zatytułowanym „Kwestia statusu mowy Ślązaków w dziesięciolecie członkostwa Polski w Unii Europejskiej” Autor odnosi się do głównych elementów konstytuujących dyskurs o Śląsku, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii językowych. Piotr Kocyba zwraca jednak uwagę, iż nadmierne „zapatrzenie” w stronę Unii Europejskiej, jako gwaranta praw regionów do samostanowienia, jak również dość swobodne żonglowanie takimi terminami, jak autonomia, federacja, konfederacja wydaje się być wynikiem braku wiedzy o Unii Europejskiej oraz dosyć nonszalanckiego używania terminologii naukowej. Pojęcia jak decentralizacja, federalizacja oraz autonomia traktuje się jak synonimy, gdy tymczasem opisują one według literatury fachowej dość różne i w dużym stopniu odmienne zjawiska. Ponadto mamy do czynienia z przekonaniem o wyższości państw Europy Zachodniej (identyfikowanych z Unią Europejską), w których rzekomo akceptuje się różnorodność etniczną, stosuje nowoczesne rozwiązania administracyjne itd. […] Co ważne i interesujące według Autora, to stwierdzenie, że związek między członkostwem w Unii Europejskiej a poszanowaniem praw mniejszości (także tych językowych) jest jednak pośredni.
Z kolei profesor geografii społecznej z Ostrawy Tadeusz Siwek kontynuuje problematykę tożsamościową w perspektywie transgranicznej. W swoim tekście „Mocne i słabe strony tożsamości śląskiej po polskiej i czeskiej stronie granicy” zauważa przede wszystkim, że tożsamość regionalna jest jedną z form tożsamości kształtujących się w związku z konkretnym obszarem geograficznym. Chcąc ocenić dzisiejszy stan śląskiej tożsamości regionalnej, Autor proponuje dokonać tego po obydwu stronach dzisiejszej granicy: a więc na terenie polskiego i czeskiego Śląska jednocześnie. Po pierwsze jednak przygląda się tym elementom, które spowodowały ukształtowanie śląskiej tożsamości regionalnej jeszcze przed podziałem Śląska między państwa ościenne i które ją wzmacniały w okresie podziałów. W konkluzjach formułuje odmienne wnioski w zakresie przyszłości i szans przetrwania tożsamości śląskiej w odniesieniu do poszczególnych części Śląska. Według Tadeusza Siwka, w Polsce tożsamość śląska ma duże szanse przetrwania. […] Z kolei, jak zauważa Tadeusz Siwek, na Dolnym Śląsku tożsamość śląska jest zjawiskiem nowym, ponieważ nowa jest miejscowa ludność. Wielu Dolnoślązaków jest Ślązakami z wyboru i jeżeli ich życie będzie potwierdzało, że był to wybór trafny, ich utożsamianie się z regionem będzie rosło. Już dziś obserwujemy jej przejawy głównie w postaci tożsamości z popularnym w całej Polsce Wrocławiem. To taka forma nowoczesnej tożsamości, tożsamości nietradycyjnej, nieodziedziczonej po przodkach a powstałej w wyniku mniej lub bardziej świadomego wyboru. Z kolei w Republice Czeskiej zdaniem uczonego, tożsamość śląska ma gorsze perspektywy. Przy tak nikłej liczbie potencjalnych nosicieli tej tożsamości, liczba zdeklarowanych Ślązaków nigdy nie będzie w tym kraju zbyt wysoka. Tożsamość śląska na pewno nie zniknie, będzie niewątpliwie istnieć dalej, ale będzie to tożsamość marginalna, nieodgrywająca w skali kraju poważniejszej roli. Jeżeli w przyszłości doszłoby do ponownego ograniczenia instytucjonalizacji czeskiego Śląska – poprzez na przykład reorganizację administracyjną kraju – grozi jej nawet zanik. Nawet w tym pesymistycznym wypadku horyzont zaniku jest jednak bardzo odległy. W ciągu życia najbliższych generacji będziemy się więc z nią nadal spotykać – konstatuje geograf społeczny.
Ostatnia część rozdziału poświęconego kwestiom tożsamościowym to analiza Anny Pacześniak – „Konstruowanie tożsamości Dolnoślązaków – proces in statu nascendi”. Autorka pisze, że na Dolnym Śląsku charakteryzującym się ciągle słabą i nieskrystalizowaną tożsamością, od ponad 15 lat trwa proces konsolidacji województwa współwystępujący z procesem kształtowania samoidentyfikacji regionalnej jego mieszkańców, który przybrał na sile wraz z akcesją Polski do Unii Europejskiej. Po krótkich rozważaniach teoretycznych w artykule omówione zostały badania społeczne Dolnoślązaków analizujące fenomen konstruowania autostereotypu i poddają go podwójnej weryfikacji poprzez przytoczenie innych badań społecznych oraz dyskusji dolnośląskich internautów. W tekście opisano również działania samorządu województwa dolnośląskiego, których celem jest kształtowanie tożsamości regionalnej oraz wskazano na zagrożenia, które mogą wynikać z prób unifikacji wewnętrznie zróżnicowanych regionów.
Kolejny rozdział („Śląskie egzemplifikacje”) otwiera tekst Nikoli Janusek-Krysińskiej zatytułowany „Wizerunek Unii Europejskiej w prasie regionalnej województwa opolskiego i śląskiego”. Ta empiryczna praca oparta jest na analizie zawartości materiałów medialnych w dwóch regionalnych dziennikach („Dziennik Zachodni” oraz „Nowa Trybuna Opolska”) dotyczących problematyki integracji Polski i jej regionów z Unią Europejską. Analiza dokonana w dość szerokiej perspektywie czasowej oraz obejmująca zarówno elementy ilościowe jak i jakościowe stanowi istotną wartość dodaną całego opracowania. Autorka, w oparciu o dokonaną analizę, formułuje kilka wniosków: Po pierwsze, ilość materiałów związanych z tematyką unijną uzależniona jest od wagi i zasięgu danego wydarzenia. Po drugie, tematy związane z Unią Europejską rzadko powiązane są z państwowymi wydarzeniami publicznymi, tj. krajowe wybory parlamentarne, czego dowodzi analiza materiałów z lat 2005, 2007 i 2011. Po trzecie, w polityce krajowej często instrumentalnie wykorzystuje się wydarzenia bezpośrednio związane ze Wspólnotą. Wybory do Parlamentu Europejskiego (2009), stanowią tło do osiągania pewnych celów na polskiej scenie politycznej.
W oparciu o wywołane dane (metodą ankietową) powstał kolejny tekst autorstwa Ludmiły Nowackiej, pt. „W drodze do wspólnej Europy – lęki, obawy, nadzieje w opinii młodzieży. Gimnazjum nr 2 w Raciborzu”. Autorka konstatuje, iż projekty edukacyjno- dydaktyczne mają niebagatelny wkład w integrację europejską. Dostarczają coraz szerszej wiedzy, umożliwiają zdobywanie kolejnych umiejętności. W konsekwencji towarzyszące procesowi integracyjnemu obsesje i lęki związane ze wspólną Europą są powoli eliminowane. Z nadzieją możemy pełniej widzieć się w roli mieszkańców jednoczącej się Europy – konkluduje Autorka. Tym niemniej, jak pokazują podjęte badania, opinie ankietowanych są bardzo zróżnicowane – zróżnicowane czasem przeprowadzenia sondaży. Inaczej ocenia się coś, czego nie znamy i czego oczekujemy, a inaczej ocenia się „fakt – proces”, który staje się elementem codzienności i różnorodnej interpretacji. Poglądy (bardzo) młodego pokolenia są poniekąd odzwierciedleniem szumu informacyjnego (z pewną dozą doświadczenia własnego i rodzinnego), który jest przyswajany i odzwierciedlany przez badanych gimnazjalistów dawniej i współcześnie.
Z kolei Michał Górski, w swoim tekście – „Analiza migracji w województwa śląskiego w perspektywie komparatywnej przez i po akcesji do Unii Europejskiej”, podejmuje bardzo ważną problematykę dotyczącą procesów migracyjnych. Celem opracowania jest pokazanie skali zjawiska emigracji na stałe z województwa śląskiego i całego kraju do państw Unii Europejskiej. Na przestrzeni badanych lat zauważalny jest wzrost skali zjawiska emigracji czym najbardziej dotknięte jest województwo śląskie, które staje przed poważnymi zagrożeniami, z najpoważniejszym, jakim jest wyludnienie. Przy pracy nad niniejszym artykułem została wykorzystana analiza danych zastanych, która pozwala na wykorzystanie istniejących baz oraz ich opracowanie na potrzeby przeprowadzanych badań. Autor poruszył definicyjne aspekty migracji opierając się na terminach podawanych przez Główny Urząd Statystyczny. Badanym okresem są lata 2002–2012, które bezpośrednio obejmują okres przed i po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej oraz lata najbliższe przeprowadzonego badania. Autor podkreślił, iż województwem najbardziej dotkniętym zjawiskiem emigracji na stałe na tle całego kraju jest województwo śląskie, z którego w badanym okresie wyemigrowało na stałe 115633 mieszkańców.
W odniesieniu do tej samej ważnej problematyki powstał tekst Justyny Baumgarten oraz Małgorzaty Klyszcz zatytułowany – „Migracje zagraniczne z terenów Śląska Opolskiego”. Śląsk Opolski jest obszarem, który charakteryzuje się znaczącą liczbą osób emigrujących w celach zarobkowych. Zaproponowany tekst ma na celu poznanie skali tego zjawiska oraz przyczyn jego istnienia. Autorki wychodzą jednak przede wszystkim od ustalenia definicji samego zjawiska migracji. W dalszej kolejności przedstawione zostają kierunki współczesnych migracji zagranicznych ze Śląska Opolskiego. Ostania cześć pracy ma na celu porównanie liczby migrantów Śląska Opolskiego przed wejściem Polski do Unii Europejskiej oraz po wejściu. Przy pisaniu pracy została wykorzystana literatura dotycząca migracji zarobkowych oraz emigracji. Ze względu na charakter pracy konieczne było sięgnięcie także po raporty opublikowane na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego.
Wreszcie ostatni rozdział pracy to próba dokonania bilansu dziesięcioletniego członkostwa w Unii Europejskiej. Wśród polskich autorów zadania tego podjął się politolog Tomasz Słupik, który w tekście „Województwo śląskie – 10 lat w Unii Europejskiej. Próba bilansu” zauważa, że sporządzenie bilansu tego okresu wiąże się nie tylko z tempem absorpcji środków z funduszy strukturalnych, ale szerzej ze zmianami, które członkostwo w UE spowodowało w innych wymiarach życia społeczno-gospodarczego. Tym niemniej, w tekście są ukazane wynikające z akcesji korzyści, przede wszystkim finansowe oraz ich wpływ na poszczególne dziedziny życia. Tekst jest jednocześnie diagnozą wyzwań, jakie stoją przed województwem śląskim w najbliższych dziesięciu, dwudziestu latach. A wyzwań szykuje się niemało. Od zaawansowanych procesów depopulacji miast poprzez starzenie się społeczeństw, do całościowej transformacji regionu przemysłowego w poprzemysłowy. Oczywiście można zadać pytanie o wpływ Unii Europejskiej oraz kolejnej perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Procesy poddane analizie na potrzeby niniejszego artykułu są niezwykle złożone.
Wśród autorów czeskich zadania tego podjął się Zdenek Jirasek, który jest nie tylko wybitnym znawcą problematyki Śląska, ale również praktykiem – burmistrzem miasta Opawy. Jego tekst – „Śląsk – 10 lat w Unii Europejskiej” to próba dokonania bilansu członkostwa w Unii Europejskiej w następujących wymiarach: infrastruktura, finanse, kultura, szkolnictwo, współpraca transgraniczna (w tym funkcjonowanie systemu Schengen), turystyka, i wreszcie wymiar obywatelski. Jednoznaczna pozytywna ocena osoby, która na co dzień zarządza jednym z ważniejszych miast Śląska, uwiarygodnia konkluzje płynące z innych części niniejszej publikacji. Tekst – z perspektywy praktycznej – stanowi podsumowujący wkład w całość publikacji. Wreszcie ostatni tekst to analiza czeskich autorów Lukasa Vomleli oraz Petra Hlavacka, zatytułowany „Problematika regionálních politických elit v kontextu Moravskoslezského kraje” („Regionalne elity polityczne na przykładzie Kraju Morawsko – śląskiego”). Politolodzy z partnerskiego ośrodka w Opawie (Śląski Uniwersytet w Opawie) prezentują czeską część badań dotyczącą spójności elit politycznych pomiędzy poziomem regionalnym a centralnym. Analiza ścieżek kariery, jak również wzajemnych oddziaływań pomiędzy polityką szczebla centralnego a regionalnego i lokalnego stanowi bardzo interesujący problem badawczy.
Ma również swój wymiar utylitarny – zrozumienie tego ważnego fragmentu funkcjonowania systemu politycznego stanowi element bilansu nie tylko ostatniego dziesięciolecia, ale jakości funkcjonowania demokracji w ogóle w nowej erze politycznej po 1989 roku. Praca zbiorowa pt. „Śląsk – 10 lat członkostwa w Unii Europejskiej” stanowi więc bardzo interesujący zbiór tekstów, który dotyka najważniejszych problemów funkcjonowania regionu dziesięć lat po akcesji do Wspólnoty. Ten projekt wydawniczy zgromadził szereg znakomitych znawców problematyki śląskiej i europejskiej. Jest też projektem prawdziwie, a nie jedynie w sposób deklaratywny, interdyscyplinarnym. Ponadto łączy wymiar subnarodowy z poziomem ponadnarodowym, dostrzegając pomiędzy nimi wzajemne interakcje. Koncepcja „Europy regionów” sugeruje postrzeganie naszego kontynentu przez pryzmat wspólnot lokalnych i regionalnych, które w naturalny sposób stanowią ekosystem dla życia społecznego i gospodarczego. Często błędnie rozumiana jako doktryna, mająca na celu zredukowanie państw narodowych do roli regionów szerszego supranarodowego organizmu, koncepcja ta pozwala upodmiotowić region i jego mieszkańców. Dlatego ważne jest, aby refleksji na temat uczestnictwa w europejskim projekcie integracyjnym nie redukować do perspektywy narodowej. Takie ramy interpretacyjne nie pozwalają dostrzec wielu niuansów, które jak w soczewce widoczne są w skali regionalnej czy lokalnej.
dr Rafał Riedel
Artykuł zaczerpnięto z Eunomii nr 3 (79) / marzec 2015
Środowisko, jakość życia, ekologia
