Chodzimy do magla (magiel), ale nie chcemy żeby prezydent leżał na Wawelu (Wawel). Dlaczego odmiana tych rzeczowników jest różna, skoro ich budowa w mianowniku wygląda tak samo? – pytała Czytelniczka. Zobacz, co mówi prof. Jan Miodek.
Anna Burek: Panie Profesorze, skąd wzięły się rozbieżności w odmianie rzeczowników magiel i Wawel. Dlaczego w przypadku wyrazu magiel, w przypadkach zależnych znika -e-, a wyraz Wawel odmieniany jest bez znikającego -e-?
Prof. Jan Miodek: W wiadomych dniach żałoby narodowej, bardzo często mnie ludzie pytali dlaczego chodzimy do magla, dlaczego jeździmy do Homla na Białorusi, a dlaczego jesteśmy na Wawelu. Dlaczego w odmianie to -e- nie znika? Otóż do XVII wieku to -e- znikało, ale do XVII wieku to nie był Wawel, tylko był to Wąwel z przedrostkiem wą- w oznaczeniu wśród i rdzeniem -wel oznaczającym mokradła. Czyli Wąwel to było miejsce wyniosłe wśród mokradeł – taka jest etymologia tej nazwy geograficznej. Układ dawnych jerów (tu już w szczegóły nie będę wchodził) w słowie wel oznaczającym mokradła (to jest bardzo stary praindoeuropejski rdzeń) był taki jak w wyrazie pies. Oczywiście nikt z nas nie może mieć wątpliwości, że nie odmieniamy wyrazu pies: piesa: piesowi, tylko: pies: psa: psu (tak jak: dzień: dnia: dniowi; mech: mchu; len: lnu)- znikające -e-. Tego porządku nawiązującego do stanu prasłowiańskiego, nasi językowi przodkowie trzymali się do XVII wieku. Zbliżali się do Wąwla i mówili pewnie, że polscy królowie na Wąwlu są pochowani. Ponieważ jednak w tekstach łacińskich nie mogła się pojawić litera ą, tylko ten Wąwel był oddawany w piśmie jako Wawel, to ostatecznie ta zdenazalizowana, odnosowiona wymowa Wawel zaczęła się od XVII wieku pojawiać coraz częściej. Mamy jednak poświadczenia, że chociaż to już był Wawel, to jeszcze ciągle ktoś się tam do Wawla zbliżał, królowie byli pochowani na Wawlu. Później dopiero zrezygnowano z takiej swojskiej, typowo polskiej odmiany z ginącym -e-, zaczęły się pojawiać postacie: Wawelu, Wawelowi. Ta cząstka wą- jest w ogóle bardzo ciekawa, ona jest…
Specjalnie dla raciborzan, prof. Jan Miodek odpowiada na nurtujące ich pytania. Co tydzień, profesor na łamach portalu wyjaśnia jedno z zagadnień nadesłanych przez Czytelników.
Pytania do profesora można przesyłać na adres [email protected], w tytule wiadomości wpisując: Jan Miodek.
Środowisko, jakość życia, ekologia
Ona jest…