– o sposobach ukierunkowania pracy zachęcających do czytania dłuższych tekstów epickich.
Ługowska Krystyna (Referat na temat sposobów zachęcania uczniów do czytania dłuższych tekstów epickich)
Jak w czasach, kiedy książka została zdetronizowana na rzecz wszechobecnych, zgiełkliwych i agresywnych multimediów, przekonać uczniów do przeczytania epickich utworów z kanonu lektur?
Polonista świadomy korzyści jakie płyną z lektury literatury pięknej musi włożyć sporo wysiłku, tworząc różne sytuacje motywujące (pomijam sprawdziany ze znajomości powieści ), aby zachęcić do uważnego jej przeczytania.
Zanim uczniowie przystąpią do czytania, ustalam listę „priorytetów”, na które warto zwrócić szczególna uwagę. Ukierunkowanie modyfikuję, proponując zadania zmuszające do skrupulatnej analizy tekstu z wykorzystaniem metod aktywizujących, takich jak: opowiadanie w roli, aukcja, ranking, kwestionariusz osobowy, karta choroby czy lubiane przez młodzież przewodniki literackie.
Sporządzenie przewodnika po Warszawie widzianej oczami narratora Prusa stanowiło ciekawe doświadczenie. Uczniowie, uwzględniając powieściową przestrzeń, uzupełniają ją sytuacjami, wydarzeniami związanymi z głównym bohaterem „Lalki”. Efektem pracy są przewodniki zawierające „rzeczy i miejsca”, w których przebywał Wokulski, co czuł, co przeżywał, a więc kartografia opatrzona refleksjami bohatera, który przez ten zabieg stał się bliższy czytelnikowi. Taka praca jest też punktem wyjścia do analizy przestrzeni literackiej i jej wpływu na kreacje bohaterów, ich motywacje działań
i uwarunkowania społeczne, które je determinują.
Kolejnym rezultatem tego samego zadania może być „opowiadanie w roli”. Uczeń jako Wokulski wędrując zaułkami Warszawy snuje refleksje, które są swoistą wiwisekcją uczuć bohatera i jego stanu ducha.
Epopeja Mickiewicza, tak odległa i trudna w recepcji dla współczesnego gimnazjalisty czy nawet licealisty, u którego bogactwo opisów budzi już na wstępie niechęć, aby ożyła swym blaskiem i przemówiła swym pięknem, wymaga zastosowania specjalnych zabiegów w dzisiejszej zdehumanizowanej i wirtualnej rzeczywistości.
Realizm szczegółów w opisach Soplicowa odkryć można poprzez propozycję przeprowadzenia aukcji znaczących przedmiotów zgromadzonych w soplicowskim dworku. Taka forma pracy wymaga dokładnego czytania dzieła (wraz z opisami), bo to przecież od tego jak dany przedmiot zostanie zaprezentowany zależy jego ewentualny zakup.
W rezultacie tak zorganizowanej pracy „pod młotek” zgromadzono herby rodowe, róg bawoli, zegar z kurantem, strój weselny Zosi i Tadeusza, serwis, kolekcję kluczy, tabakierę, obrazy przedstawiające postacie historyczne, słynny Scyzoryk czy obrazek podarowany Tadeuszowi przez Zosię. Następnie sporządzono ranking ze względu na ważność, rolę i funkcję jaką odgrywały w życiu bohaterów, w obyczajowości, w poczuciu ich przynależności narodowej. Tak więc ranking stał się punktem wyjścia do stworzenia aksjologicznej hierarchii, której hołdowali mieszkańcy Soplicowa.
Zasadnicza część aukcji wymagająca kreatywności, a więc rekomendacja, reklama przedmiotów stanowiła początek werbalnej analizy opisów, a tym samym zatrzymanie się nad pięknem poetyckich obrazów.
Inną propozycją zgłębiającą nie tylko realizm szczegółów poematu, ale sposób opisywania ich, to gra w „operatora filmowego”, który wykorzystując możliwości kamery, operuje planem pełnym, panoramą, zbliżeniem po detal. W ten sposób uczeń – operator odkrywa obszerne personifikacje krajobrazów i przedmiotów, charakter baśniowy opisów oraz niezwykłą ruchliwość, kolorystykę i „udźwiękowienie”. Uczeń operator „widzi i opisuje”, a efekt jego pracy przybiera formę scenopisu filmowego.
Frapującym sposobem zachęcającym do wnikliwej lektury jest karta choroby lub program terapii psychologicznej, którą można zaproponować przy omawianiu dzieła F. Dostojewskiego.
Skomplikowana psychika R. Raskolnikowa wymaga terapii, aby ta była skuteczna należy sporządzić dokładną kartę choroby, w której znajdą się takie pozycje jak: uwarunkowania społeczne, środowisko, obciążenia genetyczne, predyspozycje psychologiczne, emocjonalne, a także inteligencja. Wypełnienie karty wymaga dokładnego prześledzenia narracji, a program terapeutyczny, w którym uczeń staje się psychoanalitykiem wymaga sformułowania przyczyn, motywów i możliwości, ale także kierunków terapii. Tak więc tylko uważna lektura powieści może stanowić bazę wyjściową do formułowania szerszych uogólnień, a jednocześnie zachęcać do poszukiwań informacji w różnych źródłach( np. teksty źródłowe F. Nietsche, Z. Freuda).
Godnym rekomendacji może być także sposób łączący konkretne umiejętności potrzebne w życiu z niezbędnymi dla „bycia w kulturze” a mianowicie projekt strony internetowej, folderu biura podróży reklamującego okolice Korczyna, Bohatyrowicz znad Niemna. Powieść ważna, choć niezbyt lubiana przez młodzież, może poprzez niestereotypowe podejście do jej analizy stanowić przełamanie oporów. Praca nad projektem strony internetowej czy folderu wymaga prześledzenia historii rodów, ale także dokładnego przestudiowania opisów nadniemeńskich. Autorzy projektów wiernie wykorzystali realia powieści, proponując w swoich ofertach m.in. atrakcyjną przejażdżkę łodziami po Niemnie, wycieczkę rowerową według opracowanej trasy uwzględniającej mogiły Jana i Cecylii i powstańców z 1863 roku, skansen – zaścianek w Bohatyrowiczach jak również inne miejsca związane z życiem bohaterów Orzeszkowej ciekawie zareklamowane. Propozycja pobytu w Korczynie uwzględniała dokładny rozkład dnia, menu, atrakcje typowe dla tak dziś modnych gospodarstw agroturystycznych. Tak przygotowane projekty stanowiły podstawę do uogólnień dotyczących pracy jako miernika wartości moralnej człowieka (tak ważnej dziś!), przywiązania do tradycji przodków i ukochania ziemi rodzinnej (bo wszyscy przeminiemy, a ona zostanie).
Wykorzystując takie metody i techniki opracowania lektury, zachęcamy do uważniejszego i krytcznego spojrzenia na tekst, odchodzimy od stereotypów myślowych, banalności, ale także badamy odbiór dzieł literackich przez uczniów, wychodząc od tekstu, aby powrócić do przetransponowanego kreatywnego efektu – tekstu ucznia (projekt, wywiad, scenopis itp.).Tak potraktowane utwory ożywają, stają się autentycznym komunikatem między nadawcą a odbiorcą, aktywizują go i wdrażają do samokształcenia, eliminują bazowanie na streszczeniach, których nie brak na rynku księgarskim,a nade wszystko wyzwalają kreatywność niezbędną w dzisiejszym skomercjonalizowanym świecie.
Bibliografia:
Arends R. I. Uczymy się nauczać. Warszawa 1994.
de Bono E. Naucz się myśleć kreatywnie. Warszawa 1995.
Taraszkiewicz M. Jak uczyć lepiej? Warszawa 2000.
