Obserwatorium założył prof. dr Carl Mainka, znany sejsmolog i konstruktor sejsmografów mechanicznych.
Prof. Mainka urodził się 31 stycznia 1874 roku w Opolu. Studiował we Wrocławiu. Od 1906 roku pracował w Obserwatorium Sejsmologicznym w Strassburgu, gdzie w 1907 roku uruchomił rejestrację trzęsień ziemi sejsmografami mechanicznymi własnej konstrukcji. W 1908 roku zarejestrował katastrofalne trzęsienie ziemi w Mesynie na Sycylii. Po tym wydarzeniu nastąpił gwałtowny rozwój badań sejsmologicznych na terenie Włoch i Niemiec. Od 1920 roku pracował na Uniwersytecie w Getyndze. W 1926 roku zamieszkał w Raciborzu, gdzie zajął się budową stacji sejsmicznych do rejestracji wstrząsów kopalnianych na Górnym Śląsku. Na główną siedzibę przyszłej sieci rejestracyjnej wybrano Racibórz.
Obserwatorium raciborskie wybudowano od podstaw na skarpie naprzeciwko kościoła Matki Bożej. W piwnicy o głębokości trzech metrów ( zorientowanej względem stron świata ) umieszczono trzy sejsmografy mechaniczne. Dwa wahadła poziome ( północ- południe, wschód- zachód ) i jedno wahadło pionowe. Każdy z tych sejsmografów miał własne urządzenie rejestracyjne na taśmie papierowej kopconej sadzą, z czasowaniem z zegara wahadłowego. Przy sejsmografie poziomym E-W został zabetonowany znak pomiarowy z określonymi współrzędnymi geograficznymi: szerokość geograficzna tego punktu to 50 stopni i 5 minut; długość geograficzna 18 stopni, 11 minut, 39 sekund; wysokość nad poziomem morza 209 metrów.
Piwnice z sejsmografami zostały przykryte betonowym stropem, a na nim wybudowano trzykondygnacyjny budynek Obserwatorium. W latach 1929- 1934 Mainka uruchomił stacje na terenie górniczym w Pyskowicach, Gliwicach, Zabrzu, Biskupicach, Bytomiu oraz podziemną na głębokości 500 metrów w kopalni Rozbark. Była to pierwsza na świecie sieć sejsmiczna na obszarze górniczym.
Po II wojnie, w 1945 roku, Obserwatorium zostało przejęte przez Państwowy Instytut Geologiczny. Po odbudowie sejsmografów uruchomiono rejestrację ciągłą w 1948 roku. W okresie zarządu Państwowego Instytutu Geologicznego powiększono parcelę Obserwatorium do 2,6 ha. Zapewniało to rozpoczęcie szerszego zakresu pomiarów geofizycznych- w szczególności geomagnetycznych. W 1953 roku Obserwatorium zostało przejęte przez Zakład Geofizyki Polskiej Akademii Nauk i od tego czasu zaczęto intensywne prace nad konstrukcją nowego typu sejsmografów z urządzeniem wytwarzającym słabe prądy elektryczne przy drganiach gruntu ( tzw. przetwornik elektrodynamiczny ). W warsztatach raciborskich zostały zbudowane prototypy sejsmografów SK- 58 z rejestracją galwanometryczną oraz specjalne rejestratory na papier światłoczuły. W latach 1958- 1980 uzupełniały one rejestrację mechaniczną Mainki.
W 1979 roku zainstalowano rosyjskie sejsmografy uniwersalne SKD, najpierw z rejestracją na papierze fotograficznym, a od 1987 roku z zapisem na rejestratorze rękawowym ( pisaki z tuszem na taśmie papierowej ). Warsztaty raciborskie wykonały także szereg kompletów aparatury do rejestracji w nowych polskich obserwatoriach jak: Niedzica, Książ, Kraków, kopalnianych stacji na Górnym Śląsku i w Lubińskim Zagłębiu Miedziowym, także do Antarktycznej Stacji im. Henryka Arctowskiego ( sejsmografy i rejestratory ). Pod koniec lat 70- tych ubiegłego wieku, wraz z rozwojem nowych cyfrowych technik rejestracyjnych, zaprzestano prac warsztatowych. W 1997 roku uruchomiono rejestrację cyfrową w oparciu o skonstruowaną w Instytucie Geofizyki PAN stację cyfrową MK- 5.
Obecnie ten system obsługuje bieżącą rejestrację w wersji ciągłej z próbkowaniem 20 Hz i w wersji detekcyjnej 100 Hz. Obserwatorium przechowuje w archiwum taśmy rejestracyjne z sejsmografów Mainki (papiery kopcone sadzą), papiery fotograficzne z rejestracji SK- 58 i SKD, papiery z rejestratorów rękawowych, a rejestracje cyfrowe na płytach CD. Aparatura sejsmiczna pozwala na rejestrację trzęsień Ziemi z całego globu- do odległości 200 km od stacji, zapisuje się trzęsienia do magnitudy 3.0, z dalszych odległości z magnitudą 4.0 do 6.0, a najsilniejsze wstrząsy z magnitudą 7.0-8.0 z całej planety. Personel Obserwatorium ma zadanie interpretacji zapisów sejsmicznych i wysyłanie informacji o wstrząsach do Instytutu Geofizyki w Warszawie oraz Europejskiego Centrum Sejsmologicznego we Francji. Nadal też zbierane są informacje o zjawiskach kopalnianych w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Nowoczesna aparatura cyfrowa i możliwości opracowań zapisów trzęsień metodami komputerowymi pozwalają na określenie energii wstrząsów górniczych. Od lutego 2004 roku komputery obserwatorium są włączone do sieci Instytutu przez łącze DSL. Pozwala to na przegląd zapisu cyfrowego innych stacji w szczególności z Książa i Ojcowa. 27 października 2004 roku otwarto Pracownię Dydaktyczno- Historyczną w ramach pracy dyplomowej uczniów Zespołu Szkół Mechanicznych w Raciborzu pod kierunkiem nauczycieli mgr J. Kalabińskiego i mgr inż. J. Psoty. W pracowni pokazano zabytkową aparaturę geofizyczną oraz zasady pomiarów sejsmologicznych i ich najnowsze rezultaty. Budynek obserwatorium ma już 80 lat , przetrwał wojnę z niewielkimi uszkodzeniami, jest jedynym obiektem w Polsce, gdzie można zobaczyć stare sejsmografy mechaniczne Mainki.
/Śląskie Obserwatorium Geofizycznego w Raciborzu/
Czytaj także Warto wziąć udział w Raciborskich Dniach Nauki i Techniki.
Środowisko, jakość życia, ekologia
