W tym roku obchodzimy 900-lecie pierwszej wzmianki o Raciborzu w Kronice Galla Anonima.
W kronice Galla Anonima m.in. czytamy:
„Gdy więc Bolesław stał na straży kraju i wszelkimi siłami dbał o sławę ojczyzny, zdarzyło się to właśnie, że zjawili się Morawianie, chcąc ubiec gród Koźle w tajemnicy przed Polakami. Wówczas to Bolesław wysłał pewnych zacnych rycerzy celem zajęcia, jeśliby to było możliwe, Raciborza, sam jednak dla tej przyczyny ni zaniechał łowów i wypoczynku. Owi zaś zacni rycerze odeszli i stoczyli walkę z Morawianami, w której kilku spośród Polaków padło w boju, jednak ich towarzysze odzierżyli pole zwycięskiej bitwy i [zdobyli] gród. Tak to wybici zostali Morawianie w walce, a owi w grodzie [Racibórz], nie wiedząc o niczym zostali zagarnięci.”
Chciałbym w tym miejscu przytoczyć kilka ważnych informacji dotyczących początków naszego grodu. A więc najstarsze zachowane ślady osadnictwa w Raciborzu pochodzą z początku XII wieku, ale rozwój miasta sięga wieku XIII i związany jest z przybyciem na te tereny osadników z Flamandii i Walonii.
W 1217 syn Mieszka Plątonogiego, Kazimierz, dokonał lokacji Raciborza na prawie flamandzkim, nadając sprowadzonym gościom – cudzoziemcom z terenów dzisiejszych Niemiec, Holandii i Belgi – określone swobody prawne. Wtedy to na czele raciborskiej gminy stanął dziedziczny wójt. Warto w tym miejscu wspomnieć, że książę Kazimierz jako pierwszy z władców polskich od 1222 roku używał pieczęci z wizerunkiem heraldycznego orła. 17 czerwca 1299 roku kupcy i rzemieślnicy sięgnęli po władzę w mieście tworząc pięcioosobową radę miejską i siedmioosobowe kolegium ławników. Powstałe ciało samorządowe kierując się prawem magdeburskim przejęło większość kompetencji wójta. Powstanie miasta Raciborza nie miałoby więc miejsca, gdyby nie doszło wcześniej do wydarzeń z 1108 roku, opisanych przez Galla Anonima. Nazwa miasta i herb są związane z wydarzeniami, gdy Książę Bolesław Krzywousty dokonując podziału terytorium Polski między swych synów, postanowił każdemu z nich przekazać do herbu zaledwie połowę piastowskiego orła. Jak głosi legenda uzupełnił go dopiero Mieszko Plątonogi. Pewnego razu wybrał się książę do pobliskiej Opawy. W drodze powrotnej pędzący pojazd wpadł na wielki kamień. Jedno z kół rozpadło się na dwie równe połowy, z których jedną ktoś oparł o wóz w pobliżu namalowanego na nim herbu. Siedzącemu w pobliżu księciu czekającemu na naprawę pojazdu, bardzo spodobała się ta kompozycja i do dzisiaj połówka orła i połowa koła widnieje w herbie naszego grodu.
W książęcej mennicy bito pierwszą monetę z polskim napisem „Milost”, a w klasztorze dominikanów Wincenty z Kielczy, autor hymnu o św. Stanisławie „Gaude Mater Polonia”, zapisał w kronice pierwsze polskie zdanie – „Gorze szą nam stało”. We władaniu Piastów utrzymał się Racibórz do 1336r. Miasto przejęli wtedy opawscy Przemyślidzi. Następnie w 1521r przeszło we władanie Jagiellonów, a później wraz z Koroną Czeską we władanie Habsburgów. Podczas wojny trzydziestoletniej w XVII wieku Racibórz był kilkakrotnie niszczony. W 1683 roku mieszczanie zgotowali gorące powitanie królowi Janowi III Sobieskiemu ciągnącemu z wiedeńską odsieczą.
Po wojnie prusko-austriackiej o Śląsk, Racibórz został w połowie XVIII wieku wcielony do Królestwa Pruskiego. Nastąpił wtedy rozwój gospodarczy miasta, szczególnie szybki po wybudowaniu w 1846 roku linii kolejowej.
Śląsk a z nim Racibórz przechodził na przestrzeni dziejów we władanie różnych mocarstw – w drugiej połowie XIX i w XX wieku miasto należące do państwa pruskiego było ośrodkiem polskości. Mieszkańcy brali udział w trzech powstaniach śląskich. Wyniki plebiscytu w 1921 roku zadecydowały, że Racibórz został w państwie niemieckim.
Zmiany polityczne i gospodarcze w Europie po I wojnie światowej, spowodowały upadek znaczenia Raciborza. Powstałe granice państwowe pozrywały dotychczasowe więzi gospodarcze. Lata trzydzieste XX wieku nie należały do najłatwiejszych dla ludności Śląska. Sytuacja polityczna w Niemczech, narastający faszyzm miały wpływ na nastroje i stosunki polsko – niemieckie.
Zdobyty przez wojska radzieckie 31 marca 1945 roku. Racibórz legł w gruzach. Po przejściu frontu w mieście znajdowało się zaledwie 3 tysiące mieszkańców. Wiele spalonych i zniszczonych zabytkowych kamienic zostało po wojnie rozebranych a cegła z rozbiórki została wywieziona na odbudowę Warszawy.
Kataklizmy nie omijały Raciborza, a Odra – dobrodziejstwo miasta było również jego przekleństwem – powodzie niszczyły go. Ostatnia miała miejsce 8 lipca 1997 – zalane zostało ok. 60% miasta. Straty mieszkańców i przedsiębiorców były ogromne.
W 2007 roku miasto Racibórz zostało uwiecznione na 21 monecie z rozpoczętej w 2005 roku serii historycznych miast w Polsce, które wniosły szczególny wkład w rozwój poszczególnych regionów i państwowości kraju.
W tym roku Racibórz obchodzi swoje 900 urodziny. Jest najstarszym grodem wzmiankowanym na kartach źródeł historycznych w całym województwie śląskim. Racibórz był pod rządami wielu narodów, dlatego tak bogata jest na tym terenie wielokulturowość. Jako miasto jest on prawdziwą perełką kulturową wśród śląskich miast i miasteczek.
Dariusz Malinowski
/Artykuł zaczerpnięto z Raciborskiego Informatora Miejskiego nr 6/2008/
Zobacz cały numer – pobierz Raciborski Informator Miejski nr 6.
