Efekty rewalidacji

Przeprowadziłam badania realizacji obszaru rozwoju naszego Ośrodka pod względem programowym, przez sprawdzenie efektywności procesów rewalidacji, na zajęciach wychowawczych w internacie.

Naczelnym zadaniem naszego Ośrodka jest wyposażenie młodzieży niesłyszącej i słabosłyszącej w umiejętności gwarantujące jej osiągnięcie satysfakcji w życiu rodzinnym, zawodowym, społecznym i kulturalnym. Ma to szczególne znaczenie w rewalidacji wychowanków niesłyszących mających mniejsze możliwości samorealizacji. W szkole uczniowie niesłyszący winni opanować mowę w stopniu pozwalającym na dostateczne porozumiewanie się ze słyszącymi oraz umiejętności umożliwiające swobodne funkcjonowanie w środowisku. Możliwość zdobycia wykształcenia jest zróżnicowana i uzależniona od zdolności i predyspozycji psychicznej ucznia. Natomiast w zakresie przygotowania zawodowego, szkoła winna zapewnić maksymalne zdobycie pewnego zasobu wiedzy, wysokich umiejętności zawodowych. Przygotowanie zawodowe ma szczególne znaczenie między innymi ze względu na to, że praca stanowi niezbędny warunek egzystencji, jest wyznacznikiem miejsca człowieka w społeczeństwie, czynnikiem kształtującym jego osobowość.

Powodem dla którego przeprowadziłam badania były liczne pytania moich wychowanków kończących gimnazjum oraz ich rodziców. Tak jedni jak i drudzy prosili o doradzenie wyboru profilu kształcenia, wyboru zawodu a tym samym możliwości przyszłego usamodzielnienia się.

Na tej podstawie wznowiłam badania, które są kontynuacją już wcześniej przeze mnie prowadzonych badań. W latach 1996 – 1997 oraz 1999 – 2000 przeprowadziłam badania dorosłych, niesłyszących osób. Ich celem była ocena efektów rewalidacji – przygotowania do zawodu, jak również rynku pracy.

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ W LATACH 1996 – 1997.

Dane potrzebne do charakterystyki badanej grupy zebrałam z ankiety wywiadu z badanym. Celem badania było sprawdzenie efektów rewalidacji pod kątem oceny wykształcenia ogólnego i zawodowego.
Badaniami objęłam 15 osób. W tej grupie było 7 kobiet i 8 mężczyzn, z tego 4 osoby młode w przedziale wieku 18-30 lat, 3 osoby w wieku 31-40 lat oraz 4 osoby w wieku 41-50 lat; pozostali tj. 3 osoby 50 i więcej lat.
Analizując dane osobiste /część A ankiety / można stwierdzić, że najliczniejszą grupę stanowili badani, których staż pracy wynosił powyżej 30 lat – 5 osób, w dalszej kolejności 4 osoby ze stażem pracy od 1 roku – 10 lat, od 10 – 20 lat i 20 po 3 osoby.
Szkoły podstawowe i zawodowe dla głuchych ukończyło 14 osób, w tym 1 osoba szkołę podstawową z równoległym w kl. VII i VIII przyuczeniem do zawodu, oraz przysposobienie do zawodu tapicera zakończone dyplomem mistrzowskim – 1 osoba.
Druga część ankiety dostarczyła mi informacji o życiu rodzinnym badanych. Informacji tych potrzebowałam ze względu na to, iż niesłyszący nieco "inaczej" widzi świat i w konsekwencji inaczej go przeżywa. Ze względu na stopień opanowania mowy dźwiękowej i przygotowanie do życia, głusi potrzebują pomocy w różnych okolicznościach życiowych np. nie zawsze radzą sobie z pisaniem podań do urzędów, wypełnianiem blankietów rachunków, mają problemy z wizytami u lekarza.
Z przeprowadzonych badań wynikało, że najwięcej – 11 osób potrzebuje pomocy podczas wizyty u lekarza. Taką opinię wyraziły wszystkie kobiety i część mężczyzn. Ma to związek z niemożnością dokładnego określenia swego stanu zdrowia, z tym, że niesłyszący pacjent nie odczytuje i nie rozumie co mówi lekarz.
Ostatnia część ankiety – wywiadu zawierała 3 pytania na temat tego, co pomaga absolwentowi szkoły dla niesłyszących przystosować się do miejsca pracy, czym jest dla niego rodzina w dorosłym życiu oraz ocenę rewalidacji szkoły.
7 badanych uważało, że absolwentowi szkoły dla głuchych pomagają przystosować się do miejsca pracy kwalifikacje zawodowe oraz zdolność porozumiewania się ze słyszącymi.
W opinii 4 osób – przygotowanie zawodowe, że sumienność oraz solidność wykonywanej pracy – uważają 2 osoby, pozostałe stwierdzają, że wytrzymałość fizyczna i psychiczna, ze względu na to , iż głusi pracują fizycznie i trudno im w środowisku słyszących, 1 osoba uważa, że pomóc może miła atmosfera w pracy.
O ważnej roli rodziny w dorosłym życiu pisało 10 osób: że dzięki rodzinie nie są samotne, 4 osoby zrealizowały swoje marzenia o macierzyństwie, 1 osoba czuje się pewniej, ma poczucie bezpieczeństwa.
Poza tym badani wymieniali, że poszerzyli grono znajomych, życie jest lepsze i spokojniejsze, mają do kogo wracać, pomagają sobie, wspólnie rozwiązują problemy, doradzają.
W wyrażeniu opinii o pracy rewalidacyjnej szkoły dla niesłyszących udział brało 15 osób. Analizując odpowiedzi w zakresie wykształcenia ogólnego aż 8 osób podało, że szkoła przygotowała ich słabo, że dobrze 4 osoby, średnio 2 osoby, 1 osoba, że źle. Nie było oceny bardzo dobrej.
Inaczej oceniono przygotowanie zawodowe: przeważyła odpowiedź dobrze- 5 osób, bardzo dobrze – 3 osoby, słabo – 4 osoby, średnio – 3 osoby.
Przygotowanie do spędzania czasu wolnego 8 osób oceniło dobrze, 6 osób, że słabo, 1 osoba – średnio.
Ankietowani wypowiadali się czy zostali przygotowani do życia w rodzinie – że słabo odpowiedziała zdecydowanie większość badanych tj. 8 osób, 4 osoby uznały, że średnio, natomiast, że źle i dobrze po jednej osobie. Jedna osoba nie miała zdania na ten temat.
Najgorzej ankietowani ocenili przygotowanie do nawiązywania kontaktów ze słyszącymi. Odpowiedzi: 4 osoby – wcale, 2 osoby – źle, że słabo 6 osób. Tylko 3 osoby oceniły dobrze. Podobne oceny uzyskało przygotowanie do działalności społecznej: wcale – 5 osób, źle – 2 osoby, słabo – 7 osób, 1 z osób odpowiedziała, że dobrze, ale tylko u głuchych.

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ W LATACH 1999 – 2000.

W II etapie badaniami objęłam 20 osób. W grupie 20 osób niesłyszących było 9 kobiet i 11 mężczyzn, z tego 7 osób młodych w przedziale wieku 20 – 30 lat, 5 osób w wieku 31 – 40 lat, 4 osoby w wieku 41 – 50 lat oraz 50 lat i więcej – 4 osoby.
Z analizy danych osobistych /część A ankiety / mogłam stwierdzić, że najliczniejszą grupę stanowią badani, których staż pracy wynosił od 1 roku do 10 lat, jest to 7 osób, w dalszej kolejności 6 osób ze stażem pracy powyżej 30 lat, od 10 – 20 lat – 5 osób i od 20 – 30 lat -2 osoby.
Szkoły podstawowe i zawodowe dla głuchych ukończyło 20 osób, w tym przysposobienie do zawodu tapicera zakończone dyplomem mistrzowskim- 1 osoba, oraz Kolegium Nauczycielskie- 1 osoba.
Druga część podobnie jak w pierwszych badaniach dostarczyła mi informacji o życiu rodzinnym badanych. Z przeprowadzonych badań wynikało, że rodzice pomagali aż 17 osobom. Była to pomoc polegająca głównie na tym, że po ukończeniu szkoły mogli dalej mieszkać u rodziców, 10-ciu osobom rodzice znaleźli pracę, pomagali finansowo, 6-ciu ankietowanych wyszczególniło inną pomoc tj. tłumaczenie w urzędach, u lekarza.
Trzecia część ankiety- wywiadu zawierała 3 pytania :
1.Co pomaga absolwentowi szkoły dla głuchych przystosować się do miejsca pracy?
Siedmiu badanych uważało, że kwalifikacje zawodowe oraz umiejętność porozumiewania się ze słyszącymi, o pracowitości i solidności wykonywanej pracy mówiły 3 osoby, pozostałe stwierdziły, że pomoc głuchych kolegów, rzetelność w wykonywaniu obowiązków.
2.Czym jest dla niego rodzina w dorosłym życiu?.
O ważnej roli rodziny w dorosłym życiu pisało 17 osób: że rodzina jest wszystkim co posiadają; 5 osób uważało, że rodzina pomaga w trudnych sytuacjach życiowych, codziennych trudnościach, dla 3 osób była oparciem, spełnieniem marzeń. Poza tym badani wymieniali, że życie w rodzinie jest łatwiejsze, mają z kim rozmawiać, wyżalić się, nie czują się samotni, czują się wartościowymi ludźmi, mają z kim spędzać wolny czas, czują się ważni i potrzebni, mogą się realizować.
3.Jak oceniasz pracę rewalidacyjną szkoły dla głuchych?
W wyrażeniu opinii o pracy rewalidacyjnej szkoły dla niesłyszących udział brało 20 osób. Analizując odpowiedzi w zakresie wykształcenia ogólnego aż 11 osób podało, że szkoła przygotowała ich dobrze, o słabym przygotowaniu mówiło 6 osób, a o bardzo dobrym – 1 osoba, o średnim wyraził się 1 badany, 1 również źle ocenił pracę rewalidacyjną szkoły.
Podobnie ,chociaż nieco lepiej oceniono przygotowanie zawodowe: przeważyła odpowiedź dobrze – 13 osób, bardzo dobrze – 4 osoby, średnio – 3 osoby. Nie zanotowano ocen : słabo i źle.
Ankietowani wypowiadali się także na temat przygotowania do życia w rodzinie. O słabym przygotowaniu wypowiedziała się zdecydowana większość badanych tj. 11 osób, 5 badanych uznało, że dobrze, natomiast ,że bardzo dobrze oraz źle : po 1 osobie. Jedna ankietowana osoba stwierdziła, że nie przygotowano jej oraz 1 badany nie wypowiedział się na ten temat.
Najgorzej ankietowani ocenili przygotowanie do nawiązywania kontaktów ze słyszącymi. Odpowiedzi: 6 osób – źle, bardzo słabo – 3 osoby, słabo – 8 osób. Tylko 1 osoba oceniła przygotowanie bardzo dobrze i 1 – dobrze. Jedna osoba nie udzieliła odpowiedzi.
Podobnie niskie oceny uzyskało przygotowanie do działalności społecznej : źle – 4 osoby, słabo – aż 13 ankietowanych, bardzo dobrze – 1 osoba i dobrze również 1 osoba. Ten sam co poprzednio respondent nie udzielił informacji.
Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w tym, że osoby niesłyszące mają trudności językowe w porozumiewaniu się, posiadają niski poziom sprawności językowej / ubogie słownictwo, agramatyzmy, trudności artykulacyjne /, a więc trudności w nadawaniu informacji, jak i w jej odbiorze / słabe odczytywanie mowy z ust /.
Głusi sami nie podejmują kontaktów ze słyszącymi. To również utrudnia im działalność społeczną. Inną przyczyną może być fakt skupienia młodzieży głuchej w Ośrodkach dla Niesłyszących i tylko sporadyczne kontakty ze słyszącymi.

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ W LATACH 2001 – 2002 .

Badaniami objęłam grupę 15 wychowanków uczących się : 3 w III klasie gimnazjum, 5 w ZSZ z możliwością dalszej nauki w technikum oraz 7 wychowanków uczących się w technikum.
Wśród badanych było 11 chłopców i 4 dziewczyny. Celem badania było podobnie jak poprzednio uzyskanie odpowiedzi na pytanie , na ile procesy rewalidacji na zajęciach wychowawczych w internacie są w stanie przygotować do dorosłego życia.
To, iż badałam grupę młodzieży nie było przypadkowe. Chodziło o konfrontację oceny już nie uczących się osób głuchych, które z innej perspektywy patrzą na naukę i rewalidację, z oczekiwaniami i oceną młodzieży dorastającej i dorosłej ale jeszcze uczącej się.
W badaniach nie wykorzystałam części ankiety mówiącej o przedziale wiekowym badanych, ani o typie ukończonej szkoły, ponieważ nie było takiej potrzeby. Wychowankowie są uczniami naszego Ośrodka.
W pierwszej części ankiety badani udzielili informacji o miejscu zamieszkania. Z dużego miasta pochodzi 5 ankietowanych , małego miasta 7 badanych a ze wsi 3 wychowanków. Do klasy III gimnazjum uczęszcza 3 wychowanków, do Z.Sz.Z. o kierunku kształcenia malarz – tapeciarz 5 badanych, 4 osoby do technikum o kierunku poligrafia i 3 o kierunku gastronomicznym.
Odpowiadając na pytanie jaką chcieliby wykonywać pracę, mając do wyboru minimum 2 odpowiedzi do wyboru z 12 propozycji , badani odpowiedzieli : taką gdzie można dużo zarobić – 14 ankietowanych, przyjemną – 11 osób, ciekawa – 7 badanych, 6 wychowanków chciałoby mieć pracę lekką, łatwą i czystą wybrało 5 badanych, 1 wychowanek chce mieć pracę trudną i nudną, pracy nieprzyjemnej nie wybrał żaden ankietowany .Druga część ankiety podobnie jak w poprzednich badaniach dostarczyła mi informacji o życiu rodzinnym badanego. Na to, że po ukończeniu szkoły zamieszka u rodziców liczy 10 wychowanków, natomiast, że będzie mieszkać w wynajętym mieszkaniu 5 ankietowanych.
Na pytanie , czy liczą na pomoc rodziców twierdząco odpowiedzieli wszyscy ankietowani Dla jednych – 10 badanych, będzie to wspólne mieszkanie , dla 12 osób będzie to pomoc w znalezieniu pracy, dla takiej samej liczby badanych będzie to pomoc finansowa, natomiast 3 osoby odpowiedziały, że ich rodzice są biedni i będą musieli liczyć na siebie.
Czterech ankietowanych odpowiedziało, że nie wie , czy rodzice są zadowoleni z wybranego przez nich zawodu.
Obecnie rodzice pomagają ankietowanym głównie kupując im odzież – 13 badanych, płaci za nich rachunki np. na poczcie 7 osobom, piszą podania 5 ankietowanym. Zawsze zadowolonych z pomocy rodziców jest tylko 6 badanych, pozostali są czasem zadowoleni. Słyszącą bądź niedosłyszącą żonę pragnie mieć 12 badanych. Należy nadmienić, że w taki sposób wypowiedzieli się wychowankowie niedosłyszący.
Bardzo ciekawe odpowiedzi uzyskałam na temat założenia przez badanych własnej rodziny.

Tylko 10 badanych stwierdziło, że jest mu niezbędna, ponieważ w małżeństwie można się wspierać, pomagać, mieć dzieci, więcej pieniędzy / 2 pensje /. 5 badanych stwierdziło, że nie chce zakładać rodziny ze względu na trudności w znalezieniu pracy. 15 badanych wypowiedziało się, że chce, aby ich współmałżonkowie pracowali zawodowo.
Trzecia część ankiety – wywiadu zawierała trzy pytania. Dotyczyły one oceny efektów rewalidacji i przygotowania do zawodu.
Większość badanych – 13 stwierdziło, że absolwentowi szkoły dla głuchych pomogą przystosować się do miejsca pracy dobre przygotowanie do zawodu, oraz umiejętność porozumiewania się ze słyszącymi .Takiej odpowiedzi można się było spodziewać, gdyż ankietowani to osoby z niedosłuchem, a więc dobrze funkcjonujące w świecie słyszących.
Pozostali badani odpowiedzieli , że pracowitość i punktualność.
Pracę rewalidacyjną szkoły w zakresie wykształcenia ogólnego dobrze ocenia 11 badanych, średnio 2 osoby, a słabo 1 osoba i 1 osoba nie ma zdania .Lepiej oceniono przygotowanie zawodowe. Badani jeszcze nie pracują, ale mają praktyki zawodowe, podczas których mogą wykazywać się swoimi umiejętnościami. Bardzo dobrze oceniło przygotowanie zawodowe 3 badanych , dobrze 6 ankietowanych, o średnim przygotowaniu mówi 2 osoby, słabym 3 badane osoby ,tylko 1 badany ocenił przygotowanie do zawodu źle.
Ankietowani wypowiadali się także na temat przygotowania do życia w rodzinie. Oceniali głównie przygotowanie ich przez internat do samodzielnego życia. O dobrym przygotowaniu wypowiedziała się większość badanych tj. 8 osób, 2 dziewczyny stwierdziły, że średnio, o tym, że słabo wypowiedziało się 4 badanych, 1 badany nie wypowiedział się na ten temat.
Grupa badanej młodzieży dobrze oceniła przygotowanie do kontaktów ze słyszącymi. Aż 6 osób uważa, że rewalidacja przygotowała ich dobrze, 7 osób, że średnio a tylko 2 osoby uważają, że słabo.
Tak dobra ocena może wynikać z faktu, że większość badanych to osoby z większym lub mniejszym ubytkiem słuchu .Dobrze wypowiadali się ankietowani na temat przygotowania do spędzania czasu wolnego. Przeważały odpowiedzi dobre i średnie – 11 osób, o tym, że słabo wypowiedziało się 4 osoby.
Niskie oceny uzyskało przygotowanie do działalności społecznej. Aż 8 badanych uważa, że internat słabo przygotowuje, 2,że źle, średnio i dobrze uważa 5 ankietowanych.15 badanych wypowiedziało się ,że zajęcia rewalidacyjne pomogą im w przyszłej pracy.
Analizując wyniki ankiety można stwierdzić, że działania rewalidacyjne szkoły i internatu w dziedzinie przygotowania do życia, założenia rodziny, oraz samodzielności w dorosłym życiu są dobre. Nie ma dużych rozbieżności pomiędzy oceną dorosłych głuchych a uczących się w naszym Ośrodku. Tak jedni jak i drudzy uważają, że nie są dobrze przygotowani do działalności społecznej.
Uważam, że taka ocena wynika z faktu organizowania przez nauczycieli i wychowawców imprez kulturalnych i sportowych, a więc wyręczania młodzieży w działalności społecznej. Nie wynika to jednak z nadgorliwości wychowawców lecz wymogów organizacji pracy w szkole i internacie .
Dorośli niesłyszący niżej oceniali przygotowanie do życia w środowisku ludzi słyszących. Niższe oceny mogły wynikać z faktu, iż w trakcie ich kształcenia nie stosowano totalnej komunikacji, a więc mowy połączonej z językiem migowym, co wiązało się z trudnością zdobycia pewnego zasobu wiedzy i wysokich umiejętności zawodowych. Ludzie młodzi lepiej też ocenili szkołę w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, ale najprawdopodobniej wynika to z tego, że badana grupa to ludzie młodzi, jeszcze niepracujący, nie posiadający własnych rodzin a więc mający nie do końca prawdziwy obraz dorosłego życia. Cykle pogadanek, wycieczek do zakładów pracy w ramach preorientacji zawodowej , dostęp do internetu – okna na świat, nauka języków obcych, nauka obsługi komputerów a obecnie programy komputerowe dla ludzi niesłyszących powodują, że szkoła i internat mają większe możliwości oddziaływania na młodego człowieka, dają mu znacznie więcej i przygotowują lepiej do życia w świecie dorosłych. Kierunki kształcenia w naszym Ośrodku są jak na wymóg czasu bardzo atrakcyjne.
Poligrafia, gastronomia, budownictwo to dziedziny w których młodzież niesłyszącą, ma szansę znaleźć pracę, o którą na rynku pracy coraz trudniej.

Badania przeprowadziłam w oparciu o literaturę :

1. Dryżałowska G., Postawy społeczne młodzieży niesłyszącej, WSiP, Warszawa 1997.2. Gałkowski T.,Kaiser-Grodecka I.,Smoleńska J.,Psychologia dziecka głuchego, PWN, Warszawa, 1988.

3. Hoffmann B., Rewalidacja niesłyszących, PWN, Warszawa 1992.

4. Korzon A., Efekty kształcenia specjalnego w przystosowaniu do życia i pracy absolwentów szkół specjalnych w ocenie służb specjalnych zakładów pracy, W: Hulek A.,/red./, Kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej- zadania pedagoga, PAN, Kraków 1992.

5. Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Wydanie Oświatowe „FOSZE”, Rzeszów, 1998.

6. Zabłocki J., Wprowadzenie do rewalidacji, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 1997.