Opracowanie własnego systemu uczenia się, czyli: jak pomóc dziecku w szybkim i skutecznym uczeniu się.
Artykuł Anny Reszki
Na podstawie:
-Filip Żurakowski, Jak uczyć się szybko i skutecznie,
-Materiały z warsztatów: „Komunikacja interpersonalna”, KN Racibórz 2001
-Bolesław Hornawski, Psychologia różnic indywidualnych
Uczniowie szkoły podstawowej (a nawet starsi) często mają problem z opracowaniem własnego systemu uczenia się. System taki powinien być dopasowany do indywidualnych potrzeb i cech umysłu dziecka, opierać się na jego własnych obserwacjach i doświadczeniach. Korzystnym byłoby też poznawanie sposobów (metod, technik) stosowanych przez innych, wypróbowywanie i dokonywanie ich adaptacji do własnych celów.
Istnieje wiele nowoczesnych metod i systemów uczenia się. Wykorzystują one takie elementy jak relaks, współpraca obu półkul mózgowych, potencjał tkwiący w podświadomości, wyobraźnia, odpowiednio dobrana muzyka, ruch, rytm, kolory, bodźce zapachowe. Stanowi to odejście od tradycyjnego werbalizmu, czyli uczenia się opartego tylko na słowie mówionym i pisanym.
Przy tworzeniu własnego systemu uczenia się pomocne będą informacje na temat pracy mózgu, pamięci, mnemotechnik i umiejętności związanych ze zdobywaniem wiedzy.
I. FUNKCJONOWANIE I ROZWÓJ MÓZGU.
Ludzki mózg kryje wciąż jeszcze wiele tajemnic. W poznawaniu go naukowcy minęli dopiero półmetek, przy czym 90 % wiedzy zdobyli w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat. Nie wnikając szczegółowo w budowę i funkcjonowanie mózgu zauważmy, że:
-Ośrodkiem wyższych funkcji umysłu, zwanych myśleniem jest kora mózgowa stanowiąca zewnętrzną warstwę mózgu. Czynnościami automatycznymi (oddychanie, trawienie, odruchowe reakcje) rządzi tzw. stary mózg (pień mózgu). Mózg kieruje również emocjami, przy czym dużą rolę w przebiegu procesów emocjonalnych odgrywają hormony wydzielane przez gruczoły.
-W skład mózgu wchodzą neurony ( komórki nerwowe), które przekazują sobie wzajemnie informacje drogą elektryczno- chemiczną. Chcąc rozwinąć swój mózg należy go często i intensywnie używać. Powstają wtedy nowe połączenia między neuronami. Nieograniczone możliwości rozwoju mózgu tkwią właśnie w rozrastaniu się sieci połączeń między neuronami.
-Półkule mózgu- prawa i lewa- specjalizują się w pewnych funkcjach. Lewa półkula rządzi prawą częścią ciała, a także zajmuje się mową, liczbami, myśleniem logicznym, linearnym. Prawa półkula zawiaduje lewą częścią ciała, ponadto jej domeną jest wyobraźnia, intuicja, kształty, orientacja w przestrzeni.
-Półkule współpracują ze sobą za pomocą połączeń nerwowych, a w pewnych sytuacjach (np. uszkodzenia jednej półkuli) jedna może przejąć funkcje drugiej.
Mózg wciąż się może rozwijać, nawet jeśli ciało przestało już rosnąć. Uprawiając regularny trening mózgu można zwiększyć jego sprawność. Można to czynić poprzez stałe zmuszanie mózgu do działania, stawianie mu wciąż nowych zadań i wyzwań, uczenie się nowych rzeczy. W tych warunkach właśnie wytwarzają się nowe połączenia między neuronami, sieć ich połączeń staje się gęstsza- tym samym zwiększają się możliwości mózgu.
Pracujący mózg zużywa około jednej piątej tlenu dostarczanego organizmowi (im intensywniejsza praca mózgu, tym większe zużycie tlenu).Tlen jest dostarczany przez krew, potrzebne jest zatem dobre jej krążenie. Spędzanie wielu godzin w bezruchu powoduje upośledzenie krążenia, a w rezultacie niedotlenienie mózgu. Dlatego tak ważne jest uprawianie ruchu na świeżym powietrzu.
Tradycyjna szkoła preferowała uczenie się „lewopółkulowe” (mówienie, czytanie, pisanie, liczby, logika). Najlepsze jednak efekty uzyskują ci, którzy wykorzystują obie półkule, tworząc kombinacje połączonych funkcji tych dwóch części mózgu. Aby zwiększyć efektywność uczenia się, należy włączyć do pracy prawą półkulę wykorzystując wyobraźnię, kolory, rytm, ruch, muzykę, skojarzenia przestrzenne, intuicję.
Pełne wykorzystywanie swoich możliwości oznacza posługiwanie się całym mózgiem, w tym również częściami biorącymi udział w kształtowaniu się emocji i myśleniu intuicyjnym, a także tymi, które zarządzają czynnościami automatycznymi i nawykowymi.
II. PAMIĘĆ.
Świata doświadczamy za pośrednictwem zmysłów. Zapamiętujemy słowa, zwroty, obrazy, zdarzenia, ruchy, nastroje, uczucia, emocje, smaki, zapachy. Wyniki tych doświadczeń przechowujemy w pamięci w postaci obrazów.
obrazy pamięciowe:
– wzrokowe (pamięć wzrokowa)
-słuchowe, (pamięć słuchowa)
-dotykowe, (pamięć dotykowa)
-smakowe, (pamięć smakowa)
-zapachowe (pamięć zapachowa)
– mięśniowo- ruchowe (pamięć kinestetyczna)
Stosownie do zmysłu odgrywającego dominującą rolę w zapamiętywaniu możemy rozróżnić pamięć wzrokową, słuchową itd. Ucząc się preferujemy jeden z rodzajów obrazów pamięciowych. Nikt jednak nie jest stuprocentowym wzrokowcem czy słuchowcem. Każdy jest typem mieszanym, ale jeden z rodzajów obrazów pamięciowych przedkłada nad inne.
Ważną kwestią jest spostrzeżenie, kiedy i w jakim stopniu następuje zapamiętywanie. Zapamiętuje się:
-To, co wielokrotnie się powtarza, widzi, słyszy, czyta (pamięć mechaniczna),
-To, co poddaje się logicznej obróbce, co się zrozumie (pamięć logiczna)
-To, co się przeżywa, co nas porusza, przemawia do uczuć, co wiąże się z nastrojem (pamięć emocjonalna).
Z drugiej strony zauważono też, że zapamiętywane jest:
-5- 10 % tego, co się słyszy lub o czym się czyta,
-około 30 % tego, co się widzi,
-około 50 % tego, o czym dyskutuje się z innymi,
-70- 90 % tego, co stosuje się w działaniu.
Z powyższego wynika, że na materiale którego się uczy, powinno wykonywać się jak najwięcej operacji: mówić, pisać, rysować, obliczać, wykonywać zadania, rozwiązywać problemy, konstruować, analizować, robić zestawienia, porównywać, tworzyć plany, projekty, harmonogramy itd. Należy też włączać jak najwięcej swych zmysłów, angażować się emocjonalnie w to, czego się uczy. Warto też stosować tzw. regułę „Trzech Z” (najpierw powinno być zrozumienie, potem zastosowanie, a w wyniku zrozumienia i wielokrotnego zastosowania- zapamiętanie).
Na podstawie dotychczasowych rozważań można sformułować
ZASADY DOBREGO ZAPAMIĘTYWANIA
1. Przekonanie o możliwościach- lepiej zapamiętujesz, jeśli jesteś przekonany, że możesz zapamiętać.
2. Nastawienie- oznacza, że wiesz co powinieneś zapamiętać, jakie szczegóły wyłowić z tego, co czytasz, słuchasz, obserwujesz. Jesteś nastawiony na wychwytywanie określonych informacji.
3. Zrozumienie- staraj się zrozumieć materiał, którego się uczysz. Pytaj: dlaczego, skąd się to wzięło, jakie są związki między elementami całości.
4. Skupienie- skoncentruj maksymalnie swoją uwagę na tym, czego się uczysz. Propozycja „recepty” na koncentrację:
– Uporządkuj warsztat pracy. (Biurko ma być puste. W trakcie pracy położysz na nim tylko to, co niezbędne w danej chwili.)
– Potrzebne rzeczy miej pod ręką. (Szukanie podczas pracy kartek, długopisu, ołówka itp.- rozprasza uwagę. Zawczasu zgromadź wszystko na pomocniczym stoliku obok biurka.)
– Popatrz w dal. (Spójrz za okno w dal. Jeśli nie masz rozległych widoków popatrz po prostu na niebo, albo na fotografie wschodu słońca w górach lub nad morzem.)
– Osiągnij właściwe nastawienie umysłu. (Wypisz na kartce, co masz dziś do zrobienia. Siedź chwilę w ciszy przy biurku na którym leży tylko kartka.)
– Zacznij pracę. (Pracuj w stanie koncentracji umysłu, na wysokich obrotach. Nie pozwalaj sobie przeszkadzać muzyką, hałasami, włączoną telewizją, telefonami. Rób przerwy wtedy, gdy odczuwasz taką potrzebę.)
5. Małe porcje- podziel materiał nauczania na małe porcje.
6. Rozłożenie w czasie- rozłóż w czasie uczenie się i powtórki. Nie zostawiaj wszystkiego na ostatnie dni czy godziny przed klasówką, sprawdzianem.
7. Zaangażowanie wielu zmysłów- włącz kilka zmysłów w proces uczenia się. Słuchaj, pisz, przepisuj, rysuj, powtarzaj na głos, powtarzaj chodząc, śpiewając, dotknij, posmakuj, powąchaj itd.
8. Kojarzenie- skojarz nową informację z posiadanymi wcześniej.
9. Wyróżnienie- spraw, by to, co chcesz zapamiętać, wyróżniało się w jakiś sposób. Stosuj podkreślenia, kontrasty z tłem, napisz to wielkimi literami i powieś, zastosuj kolory, powiedz to lub zaśpiewaj głośniej lub ciszej niż resztę.
10. Reorganizowanie- nadaj wiedzy własną formę. Materiał nauczania podawany w podręczniku czy też prezentowany przez nauczyciela ma określoną strukturę, jest w jakiś sposób zorganizowany. Nadaj treściom twoją własną strukturę. Przedstawiaj zagadnienie z różnych punktów widzenia. Ujmij tekst w formie tabeli lub mapy myśli, twórz schematy rysunkowe, zestawienia, wykazy. Układaj rymowanki i piosenki z tego, co chcesz zapamiętać. Rozwiń schemat rysunkowy w formę opowiadania, dialogu itp.
11. Wyobraźnia- łącz myślenie logiczne z twórczą wyobraźnią. Wizualizuj przyswajany materiał, nadając mu formę kolorowych, ruchomych obrazów (treści, które chcesz zapamiętać zamieniaj na obrazy mentalne- czyli tworzone w myśli).
12. Powtarzanie- powtórz przyswojony materiał w kilka godzin później, następnie na drugi dzień, po tygodniu i po miesiącu. Powtarzaj przepisując, rysując, mówiąc, śpiewając, oglądając, odtwarzając z magnetofonu, działając.
13. Zastosowanie- jedną z form powtarzania jest zastosowanie przyswojonych wiadomości w działaniu. Napisz referat, wygłoś przemówienie, skonstruuj urządzenie itd.
14. Zaangażowanie emocjonalne- lepiej zapamiętujesz, jeśli przyswajane treści angażują twoje emocje. Postaraj się polubić to, co masz zapamiętać.
15. Mnemotechnika- stosuj specjalne techniki szybkiego zapamiętywania.
III. MNEMOTECHNIKA.
W szerokim znaczeniu mnemotechnika obejmuje wiedzę o sposobach zapamiętywania i usprawniania pamięci. Można ją też rozumieć jako specjalne techniki szybkiego zapamiętywania. Wykorzystują one kojarzenie, wyobraźnię, ruch, humor, porządek, kolory, symbole, absurdy, skrajności (np. wyolbrzymianie lub pomniejszanie w stosunku do tła).
Metoda lokacji polega na kojarzeniu poszczególnych obiektów do zapamiętania (słów, liczb, osób itp.) z miejscami w pokoju, budynku lub na ulicy. Opierając się na skojarzeniach werbalnych i zastępując miejsca literami, otrzymujemy technikę lokacji literowej. Jej odmiany to akronim i matryca. Wykorzystując zaś skojarzenia wizualne i zastępując miejsca obrazami otrzymujemy lokację obrazową.
AKRONIM:
Akronim to sztuczny wyraz, utworzony z pierwszych liter lub pierwszych zgłosek kilku wyrazów, które chcemy zapamiętać.
Przykłady:
– Akronim ułożony z pierwszych zgłosek (sylab) nazwisk kompozytorów barokowych- Bach, Corelli, Teleman, Vivaldi:
ViCo BaTel- (akronim nieznaczący)
– Akronim zbudowany z pierwszych liter nazw ważniejszych hormonów wydzielanych przez gruczoły dokrewne:
Progesteron
Estrogeny
Somatotropina
Testosteron
Kortykosterydy
Adrenalina PESTKA (akronim znaczący)
Ten akronim daje możliwość dodatkowego skojarzenia ( np. wymienienie tych hormonów to dla mnie pestka).
MATRYCA:
W mnemotechnice matryca to wyrażenie, które służy jako forma do lokacji literowej; z każdą z liter słów tworzących matrycę kojarzymy jedno zdanie wypowiedzi przeznaczonej do zapamiętania.
Tworzenie matrycy jest doskonałym ćwiczeniem biegłości w posługiwaniu się językiem ojczystym (w wyrażaniu tych samych myśli na różne sposoby). Prócz tego praca nad matrycą to reorganizowanie materiału, przetwarzanie go, nadawanie mu formy będącej indywidualnym dziełem uczącego się, co już samo w sobie sprzyja przyswajaniu materiału.
Tworzenie matrycy:
1. Przeczytaj tekst, którego się uczysz.
2. Sporządź jego streszczenie w kilku, kilkunastu zdaniach.
3. Ułóż matrycę liczącą N liter (matrycą może być zdanie, wyrażenie lub pojedyncze słowo).
4. Zmień sformułowanie streszczenia tak, aby liczyło N zdań i aby poszczególne zdania streszczenia zaczynały się od kolejnych liter matrycy.
5. Wytwórz skojarzenia pomiędzy poszczególnymi elementami matrycy (skojarzenia werbalne).
6. Powtarzaj tekst przyporządkowany matrycy aż do zapamiętania.
Przykład:
Tekst (zaczerpnięty z: Z. Burowska, „Wprowadzenie w kulturę muzyczną”):
„…zastanówmy się nad tym, jakie mogą być źródła inspirujące twórcę. W wielu przypadkach kompozytorzy bezpośrednio lub pośrednio dają nam do zrozumienia, jakie uczucia, zjawiska czy wydarzenia stanowiły impuls twórczy. Najczęściej tym czynnikiem jest słowo, tekst, i wtedy powstaje muzyka wokalna lub wokalno- instrumentalna. Ale bywa także muzyka instrumentalna, której źródła tkwią w zjawiskach pozamuzycznych. Jest to tak zwana muzyka programowa, a tym źródłem bywa najczęściej treść literacka. Bardzo wiele takich dzieł, których muzyka odzwierciedla przebieg akcji dramatycznej, powstało w XIX i XX wieku. Do tego gatunku muzyki należy poemat Paula Dukasa według ballady J. W. Goethego Uczeń czarnoksiężnika.
Wielu kompozytorów wykorzystywało dźwiękonaśladowcze, ilustracyjne możliwości muzyki. Już w średniowieczu powstawały utwory, w których naśladowano odgłosy polowań, nawoływania, szczekanie psów. Potem często naśladowano śpiew ptaków, głos kukułki, echo, bicie dzwonów i różne inne zjawiska akustyczne. W tym przypadku muzykę określamy mianem muzyki ilustracyjnej. Przykładem tego rodzaju jest Lot trzmiela M. Rimskiego- Korsakowa.
Muzyka programowa nie zawsze jest tak dosłowna jak w przytoczonych powyżej przykładach. Bywają utwory o tytułach jakby tylko sygnalizujących zjawisko, które uruchomiło muzyczną wyobraźnię kompozytora. Tak bywa w przypadku zjawisk wzrokowych, które przypuszczalnie zainspirowały twórcę…”
– Sporządzamy streszczenie:
Słowo (tekst) jest najczęstszym źródłem inspirującym twórcę w muzyce wokalnej i wokalno- instrumentalnej. Treść literacka może być impulsem twórczym także i w muzyce instrumentalnej, która zwana jest wówczas muzyką programową. Utwory odzwierciedlające przebieg akcji dramatycznej powstawały licznie w XIX i XX wieku (np. Uczeń czarnoksiężnika P. Dukasa). Począwszy od średniowiecza powstawały też utwory, w których naśladowano różne zjawiska akustyczne. Taką muzykę określamy mianem ilustracyjnej (np. Lot trzmiela M. Rimskiego- Korsakowa).W muzyce programowej kompozytora inspirować mogą też inne zjawiska (np. wzrokowe), które sygnalizuje on w tytule utworu.
Streszczenie liczy 6 zdań
.
– Wybieramy matrycę liczącą 6 słów lub wyraz składający się z 6 liter.
Może to być np. słowo: LITERA
– Zmieniamy formę streszczenia, by zdania zaczynały się od poszczególnych liter matrycy:
Literatura (słowo) jest najczęstszym źródłem inspirującym twórcę w muzyce wokalnej i wokalno- instrumentalnej.
Istnieje wiele przykładów sugerowania się treścią literacką także i w muzyce instrumentalnej, która to muzyka nosi nazwę- programowa.
Takie właśnie utwory- odzwierciedlające przebieg akcji dramatycznej- powstawały licznie w XIX i XX wieku (np. Uczeń czarnoksiężnika P. Dukasa).
Efektem naśladowania różnych zjawisk akustycznych w komponowanych utworach jest – pojawiająca się już od średniowiecza – muzyka ilustracyjna.
Rimski- Korsakow w duchu tej właśnie muzyki komponuje np. Lot trzmiela.
Analogicznie do zjawisk akustycznych – jako źródła inspiracji występują też i inne zjawiska (np. wzrokowe), sygnalizowane w nadawanym przez twórcę tytule.
RYMOWANKA, PIOSENKA.
Łatwiej niż prozę zapamiętujemy wiersze i piosenki, ponieważ zazwyczaj skonstruowane są one w oparciu o rym, rytm, melodię. Ucząc się układaj więc własne rymowanki i piosenki z treści, które musisz zapamiętać.
ŁAŃCUCH ŻYWYCH OBRAZÓW.
Polega na tworzeniu ciągu skojarzeń wizualnych. Postępujemy podobnie jak w podanym wcześniej przykładzie tworzenia matrycy. Różnica polega na tym, że zamiast skojarzeń werbalnych tworzymy skojarzenia wizualne (obrazy).
Obrazy mogą dotyczyć kolejnych wątków tekstu, streszczenia. Kojarzymy je ze sobą (np. za pomocą jakieś absurdalnej historyjki),aby powstał ciąg.
IV. UMIEJĘTNOŚCI ZWIĄZANE ZE ZDOBYWANIEM WIEDZY.
Osoba ucząca się powinna posiąść pewne umiejętności potrzebne w samym procesie uczenia się. Można je opanować w stopniu podstawowym lub w stopniu wyższym.
Umiejętności podstawowe to: aktywne słuchanie, korzystanie ze źródeł pisanych, notowanie. Do umiejętności specjalnych zaś należą: szybkie czytanie, mnemotechnika.
AKTYWNE SŁUCHANIE
Nastaw się na zrozumienie informacji i związków między nimi. Notuj niezrozumiałe słowa, by o nie zapytać lub sprawdzić w słowniku. Zadawaj pytania- w trakcie lub na końcu ( w zależności od przyjętych zasad). Staraj się wychwycić informacje przydatne właśnie dla ciebie. Słuchając sporządzaj notatki (dobrze, jeśli są obrazowe). Utrzymuj kontakt wzrokowy z osobą mówiącą.
KORZYSTANIE ZE ŹRÓDEŁPISANYCH
Sporządź listę pytań, na które szukasz odpowiedzi. Aby sformułować pytania, musisz już cokolwiek wiedzieć na ten temat, dlatego przed przystąpieniem do studiowania zasadniczego tekstu warto zapoznać się ze streszczeniem, spisem treści lub przebiec tekst wzrokiem. Podkreśl ważne słowa, zakreśl fragment, sporządź ich skorowidz, byś nie musiał drugi raz szukać. Stosuj fiszki.
NOTOWANIE
Umiejętność szybkiego i przejrzystego notowania przydaje się podczas słuchania, czytania, w trakcie procesu tworzenia. Podczas słuchania musisz notować szybko, aby nadążyć za tokiem myśli mówcy. Notatki podczas czytania również muszą być sporządzane szybko, aby nie tracić tempa pracy, nie „zwalniać obrotów”. Kiedy umysł się „rozgrzewa”- pracuje sprawniej. Gdy pracujesz twórczo (np. piszesz wypracowanie) przydarza ci się czasem stan natchnienia (kreatywnej koncentracji). Wtedy myśli cisną się jedna za drugą. Notuj je błyskawicznie, tak jak się pojawiają, nie dbając o porządek i logikę. Potem wszystko uporządkujesz.
Stosuj skróty, schematy, symbole, rysunki, podkreślanie, wytłuszczanie, kolory, zróżnicowane liternictwo, wielkie litery.
Notatki linearne i nielinearne:
Notatki linearne biegną linia po linii od lewej do prawej strony kartki. Twój umysł nie działa linearnie- myśli strzelają we wszystkich kierunkach.
Jedną z form notatek nielinearnych jest mapa myśli. Tworząc mapę myśli:
– przygotuj kartkę i kolorowe pisaki,
– umieść w centrum rysunek lub napis przedstawiający główny temat,
– od centrum- mającego najczęściej kształt okręgu lub owalu- prowadź główne gałęzie w postaci grubych linii lub wypustek, w których wpiszesz kluczowe słowa symbolizujące nadrzędne myśli,
– od głównych gałęzi rysuj drobniejsze odgałęzienia wpisując na nich słowa lub wyrażenia będące coraz bardziej szczegółowymi myślami związanymi z tematem,
– uzupełnij mapę kolorowymi rysunkami, strzałkami, znakami, symbolami.
Możesz stosować inne rodzaje notatek nielinearnych, charakteryzujących się różnymi sposobami zorganizowania wokół centrum lub osi, albo nie posiadające centrum. Stosuj różne figury i linie (proste, krzywe, faliste).
V. WŁASNY SYSTEM UCZENIA SIĘ.
Przy tworzeniu własnego systemu uczenia się przydatne okażą się wcześniej podane już informacje, które zostaną tu w skrócie przypomniane.
1. System tworzysz na podstawie własnych doświadczeń oraz technik ekspertów.
2. Starasz się opanować umiejętności związane ze zdobywaniem wiedzy.
3. Źródłem wiedzy dla ciebie są własne obserwacje, to, co wiesz ze szkoły, źródła pisane i inne.
4. Czynności, które wykonujesz to gromadzenie informacji, przetwarzanie wiedzy, utrwalanie.
5. Zasady, do których się stosujesz to: zrozumienie, zasada wielu zmysłów, aktywności, reorganizowania, utrwalania.
/opracowała: Anna Reszka/
Środowisko, jakość życia, ekologia
