Dzieci głuche w normie intelektualnej mają rozwinięty zmysł wzroku i dobrą pamięć wzrokową. Dzięki temu opanowują systemy komunikowania się między sobą: język migowy, mimikę, gesty i mowę palcową. Wszystkie te formy porozumiewania się są mową obrazową. Rysunek należy traktować jako podstawę elementarnej komunikacji. Przed rozwinięciem języka fonetycznego ludzie komunikowali się za pomocą symboli obrazkowych.Dzieci potrafią rysować, zanim nauczą się pisać. Dzieci głuche również, o ile są objęte rewalidacją od momentu zdiagnozowania. W wieku dwóch, trzech lat zaczynają bazgrać. Roda Kellogg* ( 1970) stwierdziła, że rysunki dzieci w wieku 2 lat nie stanowią bezcelowych bazgrot. Trzyletnie dziecko zamyka koło, kolor nie ma dla niego znaczenia, wybór koloru jest przypadkowy. Kiedy mają cztery lata, bezładne bazgroty zastępują pojedyńczymi liniami. Rok lub dwa lata później zaczynają rysować prymitywne symbole reprezentujące ludzi ( najczęściej mamę i tatę ) oraz zwierzęta, domki, płotki. Poszukują dla siebie własnego schematu piktogramów. Pojawia się intencja wyboru koloru. Czy kieruje tym intuicja? Prawdopodobnie tak, emocje decydują o kolorze. Ciało na rysunkach stanowi centrum – inne przedmioty ” fruwają” w otoczeniu. Pojawia się linia podstawy – kreska , często jest nią koniec kartki. Doświadczeni nauczyciele plastyki uważają, że można wtedy zacząć dziecko uczyć czytać .Dziecięce rysunki z okresu latencji, trwającej do chwili ukończenia dziesięciu lat Cyril Burt * * klasyfikuje jako opisowe, gdyż pojawiają się na nich próby uwzględniania szczegółów. Rysunki dzieci niesłyszących cechuje niewiarygodna wręcz dbałość o szczegóły. Dzieci 7 – 9 letnie tworzą mocno rozbudowane rysunki. Przejmują schemat barw, zbliżony do lokalnego koloru: niebo – niebieskie, pnie drzew- brązowe lub czarne, trawa – zielona itp. Przestrzeń stanowią dwie lub trzy linie podstawy, pasy, zagęszczenie linii. Zauważają podświadomie perspektywę: niektóre dzieci wykonują rysunki z lotu ptaka, często jest też obecna w rysunkach tzw. przestrzeń rentgenowska ( widać kto i co znajduje się np. w środku domu). Przeważnie występują na rysunkach dwa wymiary przestrzeni, brak głębi. Istnieje również na dziecięcych rysunkach przestrzeń ” przez zaginanie”, najczęściej jest to rysunek drogi z położonymi na płasko drzewami i domami, gdy zagnie się kartkę drzewa rosną. Następuje koniec samorzutnego rozwoju fizjoplastycznego. Jedenastolatki lubią naśladować prace innych uczniów, nauczycieli lub kopiują rysunki z komiksów, prasy młodzieżowej, filmów animowanych. W rysunkach uczniów w wieku od 11 do 14 lat obserwuje się regres, prawdopodobnie związany z rozwojem poznawczym, językowym oraz konfliktami emocjonalnymi. Ta grupa wiekowa woli rysować wzory i formy geometryczne. W połowie wieku dojrzewania następuje artystyczne odrodzenie, które przejawia się zainteresowaniem kolorem i formą. W rysunku pojawia się studium natury – rysowanie zjawisk i przedmiotów ” jak żywych” .Zwraca się uwagę na światło, kolor lokalny ,opisujący oraz wpływ innych kolorów na kolory lokalne. W przestrzeni odchodzi się od dwóch wymiarów, szuka się głębi na zasadzie : dalej – mniejsze, bliżej – większe, bliżej – kontur pełny, dalej – nie ma wyraźnej linii konturowej. Tak więc rozwój artystyczny następuje etapami.
Gorzej, jeśli dziecko głuche ma zaburzenia percepcji wzrokowej ,co zdarza się często. Objawami zaburzeń percepcji wzrokowej są najczęściej: zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, orientacji przestrzennej, koordynacji ruchowej, co powoduje trudności w pisaniu, czytaniu i oczywiście w rysowaniu.
Uczniowie mający zaburzoną analizę i syntezę wzrokową źle odwzorowują i rysują z pamięci. Ich rysunki są schematyczne, mało podobne do wzoru, zawierają liczne zniekształcenia i uproszczenia.
Ci uczniowie, którzy mają zaburzoną orientację przestrzenną źle rozmieszczają rysunki na kartce, poszczególne elementy rysunku zachodzą na siebie, podczas gdy część strony zostaje wolna. Przy rysowaniu kompozycji rytmicznej nie przestrzegają kolejności elementów wzoru.
Rysunki dziecka z zaburzoną koordynacją ruchową są prymitywne, ubogie w szczegóły, rysunek jest niezręczny, zabrudzony, zmięty.
Podjęto szereg badań, by stwierdzić, czy czynniki etiologiczne uszkadzające słuch, powodują dodatkowe mikrouszkodzenia utrudniające rozwój dziecka niesłyszącego .Okazuje się, że tak, np. głuchota spowodowana przedawkowaniem antybiotyków najczęściej powoduje opóźnienia w zakresie zaradności i umiejętności porozumiewania się. średnie opóźnienie rozwoju motorycznego wynosi około 2- 3 lat, największe zaś w zakresie braku synkinezji. U dzieci z tego rodzaju głuchotą stwierdzono zaburzoną grafomotorykę, koordynację wzrokowo – ruchową, rozchwianie emocjonalne. W teście rysowania rodziny, niektóre dzieci z tej grupy wyrażały agresję wobec rodzeństwa, poczucie mniejszej wartości.
Dzieci, które straciły słuch w wyniku zapalenia opon mózgowych mają problemy w zakresie spostrzegania oraz analizy i syntezy wzrokowej. Są również zaburzone emocjonalnie: nieśmiałe, bojaźliwe, zamknięte w sobie.
Istnieje specyficzna grupa dzieci nazywanych przez nauczycieli – surdopedagogów ” poróżyczkowymi” ( wg amerykańskich badaczy ich wada słuchu spowodowana była różyczką matki w okresie ciąży ), które są niespokojne, roztargnione, nadpobudliwe i impulsywne. Dzieci te żądany rysunek wykonują paroma kreskami, niestarannie, nie stosują kolorów i głośno meldują „pani już!”. Poproszeni o poprawienie , dorysowanie szczegółów lub pokolorowanie swej pracy wykonują szereg demonstracji: gniewnych okrzyków, gestów, obraźliwych min, niekiedy mną lub drą swoje rysunki .Kolejna praca nie jest najczęściej lepsza od poprzedniej. Każda nowa technika budzi ich zainteresowanie, chętnie ją poznają, nie chcą jednak jej doskonalić oponując „pani już było!” Niestety nie wykorzystują poznanych technik przy realizowaniu tematów dowolnych. Wybierają ołówek, kredki a najchętniej mazaki. Uczniowie ci wymagają szczególnej motywacji do pracy. Muszą być chwaleni za najmniejszy postęp. Pozwalam im wykonywać prace w dłuższym czasie, najczęściej w technikach mieszanych, podkreślam staranność wykonania i umieszczam opisane prace w galerii szkolnej.
Zdecydowanie najlepiej wg badań wypadają dzieci z głuchotą dziedziczną, mają najwyższy iloraz inteligencji, większość dzieci z tej grupy nie wykazuje żadnych zaburzeń organicznych. Badania amerykańskie wykazały, iż dzieci te, mając najczęściej rodziców głuchych nie wykazują też zaburzeń emocjonalnych m.in. z tej przyczyny, iż od kołyski porozumiewają się z rodzicami językiem migowym, co stwarza im komfort psychiczny. Również ich prace artystyczne są staranne, kolorowe, pomysłowe.
By usprawnić spostrzeganie wzrokowe należy stosować jak najwięcej ćwiczeń, polegających na:
rysowaniu kompozycji geometrycznych wg wzoru,
kończeniu zaczętych rysunków,
dorysowywaniu brakujących szczegółów na rysunku,
rysowaniu krótkich historyjek obrazkowych,
wykonywaniu ilustracji do zdań i krótkich tekstów literackich,
wykonywaniu ćwiczeń kolorystycznych uwzględniających: temperaturę barw, walor, wyszukanie barwy,
tworzeniu barw złamanych,
tworzeniu kompozycji symetrycznych i asymetrycznych,
wyszukiwaniu światła i cienia na przedmiotach i obrazach,
rysowaniu w perspektywie kulisowej, linearnej,
Przy zaburzonej grafomotoryce wskazane są ćwiczenia:
1.Rozluźniające napięcie mięśniowe:
wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru ( dużymi ruchami pionowymi lub poziomymi ),
malowanie form kolistych ( ćwiczenia płynnego ruchu kolistego o kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara ),
malowanie form falistych ( wyrabianie płynności ruchu ręki postępującego od lewej do prawej strony ) pędzlem, ołówkiem, flamastrem, bez odrywania ręki,
2.Usprawnianie końców palców:
modelowanie w plastelinie, ciastolinie, modelinie, glinie, masie solnej,
wycinanie, wydzieranie, wyklejanie,
malowanie palcami,
wyplatanie, wiązanie ( makramy ),nawlekanie, wyszywanie,
3. Ćwiczenia graficzne:
rysowanie konturów,
wypełnianie kolorem rysunków konturowych ( kredki, farby )
kopiowanie, kalkowanie rysunków,
rysowanie i malowanie kompozycji rytmicznych i geometrycznych pisanie liter technicznych i ozdobnych,
wykonywanie plansz, ogłoszeń, wizytówek, itp.
Jeśli komunikacja werbalna jest uboga , rysunek będzie wypowiedzią bardzo osobistą, zawierającą treści świadome i nieświadome. Podczas rysowania pobudzane są wspomnienia i fantazje związane z nieuświadamianymi treściami i zawierają mniej ocenzurowany materiał, dlatego między innymi spontaniczny rysunek jest jedną z technik terapeutycznych.
Dzieci niesłyszące chętnie rysują, malują, modelują .Działalność plastyczna jest dla nich swoistą terapią relaksująco – uspokajającą, zwłaszcza dla uczniów rozchwianych emocjonalnie. Daje uczniom wiele radości , odwraca uwagę od zmartwień, dziecięcych niepowodzeń, pozwala realizować się całemu zespołowi potrzeb psychicznych takich jak: potrzeba działania, twórczości, zabawy, samorealizacji własnego „ja” . Pozwala na oczyszczenie z rodzących się stanów stresowych, umysłowego wzburzenia i natrętnych myśli. Wypowiedzi plastyczne rekompensują im także niemożność porozumiewania się z ludźmi słyszącymi.
Działalność plastyczna wycisza emocje. Edith Kramer ***( 1971 ) stwierdziła, że proces artystyczny sam w sobie ma działanie uzdrawiające i nie wymaga werbalnego komentarza. Zatem zadanie nauczyciela plastyki w szkole specjalnej polegać powinno na: przekazaniu podstawowej wiedzy plastycznej, pobudzeniu wyobraźni uczniów, zachęcaniu do kreatywności oraz udzieleniu pomocy technicznej i wsparcia emocjonalnego.
Aby proces działania twórczego przebiegał bez zakłóceń musi być od strony technicznej dobrze zorganizowany:
pomoce i przybory musza być pod ręką w dostatecznej ilości i odpowiedniego rodzaju,
nie można uczniów przynaglać,
nie kończyć lekcji bez oceny wykonywanej lub wykonanej pracy.
Badania nad rozwojem twórczości plastycznej dzieci i młodzieży dowiodły, że uczniowie młodsi chętniej oddają się twórczej ekspresji niż młodzież 13 – 15 letnia. Okres dojrzewania traktować można jako czas wzmożonego zainteresowania światem zewnętrznym i odkrywania własnej psychiki. Młodzież zaczyna zajmować się cechami własnej osobowości, dokonuje porównań siebie z innymi ludźmi, buntuje się przeciwko regulaminom, nakazom, autorytetom. Młodzież niesłyszącą uwiera dodatkowo poczucie krzywdy, jaką jest brak słuchu. Wzmagają się często postawy lęku i agresji, które wykluczają ciekawość i zainteresowanie światem. Pojawiają się również bloki emocjonalne w twórczości plastycznej manifestowane stwierdzeniami: „ja nie potrafię, więc nie będę rysować” .Jednocześnie pojawia się potrzeba doznawania silniejszych wrażeń i doświadczeń niekoniecznie związanych z nauka szkolną. Mając to na uwadze nauczyciel plastyki musi wykazać się dużą dozą cierpliwości i nieustannie motywować uczniów do pracy twórczej. Powinien w atmosferze zrozumienia i życzliwości dostarczać uczniom nowych wrażeń, zaskakujących tematów ćwiczeń i zadań plastycznych. Zadbać musi również o promowanie wysiłków uczniów, nic tak bowiem nie dowartościowuje jak pochwała, pozytywna ocena, podkreślenie ich indywidualności. ” Niepowodzenie jest hamulcem sukcesu i niszczycielem zapału”( C. Freinet)****- nauczyciel powinien starać się, żeby uczeń miał jak najczęściej okazję do sukcesu, a każda „praca powinna być umotywowana, aby ją można był o wykonywać z radością i przyjemnością” ( C.Freinet ).
Główne cele jakie przyświecają mojej pracy jako nauczycielki plastyki w szkole dla niesłyszących to :
zapoznanie uczniów z podstawowymi pojęciami plastycznymi,
wyposażenie uczniów w podstawowe umiejętności plastyczne,
rozwijanie podstawowych zdolności i myślenia twórczego,
rozwijanie sprawności manualnej,
wykształcenie zdolności pełnej percepcji i umiejętności posługiwania się środkami komunikacji pozawerbalnej – znakami, symbolami, barwami, gestami,
rozwijanie samodzielności i zaradności organizatorskiej,
kształtowanie empatycznego współdziałania w grupie,
integracja z ludźmi słyszącymi,
uczenie asertywnego sposobu wyrażania uczuć i krytyki,
rozbudzanie zainteresowania sztuką i wykształcenia nawyku włączenia jej we własne życie przez obecność w muzeach, galeriach, kinach, teatrach,
indywidualny rozwój własnej działalności kreacyjnej w wybranej dziedzinie, materiałach, technikach, rozwijanie własnego warsztatu twórczego,
promowanie twórczości uczniów poprzez uczestnictwo w konkursach ( ogólnoszkolnych, lokalnych i ogólnopolskich ) i wystawach w galerii szkolnej i środowisku lokalnym..
Typy zajęć:
swobodna ekspresja – ujęcie tematu i sposób przedstawienia zależy od osobistego poglądu ucznia – prace te stanowią informacje o predyspozycjach indywidualnych, stopniu przyswojenia umiejętności i aktualnym rozwoju intelektualnym.
rozwiązywanie zadań plastycznych – wynikających z programu nauczania dla danej klasy.
Wycieczki:
do galerii, muzeum, w plener są doskonałą formą lekcji dla dzieci niesłyszących .
W nauczaniu dzieci niesłyszących należy przestrzegać zasady poglądowości. Polega ona na zapoznawaniu uczniów z nowym materiałem w naturalnych warunkach oraz na podstawie różnorodnych pomocy dydaktycznych, na stopniowym przechodzeniu od konkretów do abstrakcji. W procesie dydaktycznym należy zastosować zasadę indywidualizacji, socjalizacji czyli wykorzystania i rozwijania indywidualnych możliwości każdego ucznia z równoczesnym uczeniem współżycia i współdziałania w grupie. Ważna jest też zasada przystępności ,czyli przystosowanie materiału nauczania do właściwości rozwojowych uczniów oraz samodzielności ( przestrzeganie tej zasady w procesie kształcenia niesłyszących polega na wzmacnianiu ich wiary we własne siły, umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji, planowania działania itp.) Realizacji programu nauczania sprzyjać będą odpowiednie warunki pracy ,życzliwa atmosfera, poczucie swobody i bezpieczeństwa na lekcjach oraz zadania dostosowane do sił i możliwości uczniów.
Staram się, by zajęcia plastyczne dostarczały radości tworzenia, umiejętności organizatorskich, odkrywaniu piękna w otaczających ich świecie, mimo iż jest na nie przeznaczona tylko jedna godzina tygodniowo w klasie ( stanowczo za mało ). Obecnie kondycja przedmiotu jest zła, cele sformułowane ogólnie, nauczyciel plastyki jest dydaktykiem albo kreatorem. Występuje kryzys estetyki i sztuki, stąd i traktowanie przedmiotu jest nieprzychylne. Zgadzam się z H.Read em*****, który uważał ,że ” jeśli plastyka będzie przedmiotem nauczania, ludzie będą bardziej moralni, lepsi, wrażliwi”.
Plastyka w szkole specjalnej jest nieodzowna również ze względu na swą terapeutyczną rolę.
* Roda Kellogg – amerykańska terapeutka(1970 ) po przeanalizowaniu ponad miliona rysunków małych dzieci stwierdziła: rysunki małych dzieci w wieku 2 lat nie stanowią bezcelowych bazgrot. Można wyróżnić w nich 20 podstawowych znaków. Wszystkie te kropki, linie, kółka odzwierciedlają poszczególne ruchy mięśni, które nie są kontrolowane wzrokowo. Według R. Kellogg każde dziecko powinno umieć stawiać podobne znaki, a te dzieci, które tego nie potrafią, są w taki czy inny sposób upośledzone.
** Cyril Burt – amerykański psychoterapeuta, zajmujący się psychologią twórczości ( opisał etapy rozwoju artystycznego dzieci i młodzieży ).
*** Edith Kramer – amerykańska psychoterapeutka posługująca się sztuką w pracy z dziećmi o ograniczonej zdolności uczenia się, opóźnionymi, wychowującymi się w trudnych warunkach społecznych lub borykających się z problemami emocjonalnymi.
**** Celestin Freinet – francuski pedagog, opracował własną metodę nauczania początkowego opartą na swobodnej ekspresji i twórczym działaniu dziecka ( tzw. techniki Freineta ).
***** Herbert Read – angielski poeta, eseista i krytyk sztuki, zajmował się psychologią twórczości.
BIBLIOGRAFIA:
GERALD D. OSTER, PATRICIA GOULD, RYSUNEK W PSYCHOTERAPII, GDAŃSKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE, GDAŃSK 2002 STEFAN SZUMAN,SZTUKA DZIECKA.PSYCHOLOGIA TWÓRCZOśCI RYSUNKOWEJ,1927 HERBERT READ, WYCHOWANIE PRZEZ SZTUKĘ,1968
ROLA ZAJĘĆ PLASTYCZNYCH W REWALIDACJI DZIECKA NIESŁYSZˇCEGO
- reklama -
